šabra E:Mar MKly Gor Večk Jeg, šabra· E:VVr, šabra ~ šabra· E:Atr Ba ― šabra· M:P Ur MdJurtk (Gen. M:P ‑ń), šabra M:Sučk [сосед] / Nachbar. šabra laŋga pańćiźe E:Mar (1132) Er trieb sie zu den Nachbarn weg. v́eśe šabrat tuśt́ šḱeŕǵeńas E:MKly (VII26) Alle Nachbarn sind nach Engelwurz gegangen. čiń kuva·lma šabra·sa E:Ba (I505) Tagsüber ist sie bei Nachbarn. — [Russ. шабёр].

1šača M:Bar г. Шацк Тамбовской губ. / die Stadt Schazk (Stadt im Gouv. Tambow). ḱińd́i t́ijesə̑ń son rabotasə̑ń? paŕ[‑]b́eḱä oćanctə̑ šačav arńemə̑ks, šačań bajarʿńeń ṕiravaf́ńemə̑ks (VIII318) Für wen macht er sie? Für seinen dickbäuchigen Onkel, zum Fahren nach Schatscha, um die Bojaren von Schatscha schmausen zu lassen.

šaga E:Mar [шаг] / Schritt. šaga šaǵi (2107) Sie tut einen Schritt. — [Russ. шаг].

šagams E:Mar [сделать шаг, шагать] / einen Schritt machen, schreiten. iḱeĺev šaga šagaka (1140) Mache einen Schritt vorwärts! šaga šaǵi (2107) Sie tut einen Schritt. — [Russ. шага́ть].

šagala E:Mar, žagala E:Večk NSurk ― čagalav (Gen. ‑ə̑n) ~ šagalav (Nom. Pl. šagalaft) M:P, čagalav M:Pš [Mam], žagala M:Ur жегало / Brenneisen (E:Mar Večk M:P); [большое шило] / grosser Pfriem (M:P: der z.B. beim Flechten des kujv́ä-Korbes gebraucht wird) (M:P Pš). ḱed́eze͔nde͔ sajś kšńeń žagala E:NSurk (III313) Er nahm ein eisernes Stecheisen in die Hand. [ḱäd́ezə̑nza śävś] tšagalav [M:Mam] (IV894) Er hatte in die Hand einen Bastschuh-Pfriemen genommen. — Russ. жега́ло.

čagalavnä ~ šagalavnä M:P (Dem.) id.

šajka E:Atr Ba Večk Is [?Bug] SŠant ― šäjka M:P Sučk (Gen. M:P ‑ń) [ушат, чан, бочка] / Bottich, Kufe (E:Ba Večk M:Sučk: worin beim Brauen das Bier (die Bierwürze) angesüsst wird; = ṕeŕeśejka (побольше / etwas grösser); M:P: ein beim Brauen des Biers gebrauchter grosser Zuber, worin zuerst das Mehl u. das Malz vermischt wird). ṕid́ińek šajka ṕiińe [E:?Bug] (VI88) Wir haben ein Gefäss Bier gebraut. | ṕijań ṕid́eḿe-šajka E:Is [пивоваренный чан] / Bräubottich. | šajka·-jova·rks E:VVr [помои из чана] / Spülwasser vom Kübel. iĺi·ḿiź pola·vk, aĺi·ńeń, šajka·-jova·rks ṕiva· laŋks (II398) Tauscht mich nicht, meine Brüder, gegen Bier, so schlecht wie Spülwasser vom Kübel! — Russ. [шайка].

šajt́̀an ChrE, šajt́an E:Mar Večk Is NBajt (Gen. E:Mar ‑i͔ń), šajt́a·n E:Ba ― šɛjt́̀an ChrM, šajt́an ML116(M), šäjtan ~ šejtan M:P (Gen. ‑ə̑n), šäjt́an M:Sučk (Sir.) чёрт / böser Geist, Teufel (E:Večk: man glaubt, dass die šajtan, die im Wasser leben, oft in der Gestalt eines Hechtes od. eines Welses erscheinen; ein erfahrener Fischer kann einen solchen leicht von den anderen unterscheiden, u. er sticht nicht mit seiner Fischgabel nach ihm; wenn er es macht, so wird der š. ihn später ertränken; M (Sir.): nach der Auffassung der Mokschanen sind die Verstorbenen den Zurückgebliebenen im allg. gewogen; bisweilen aber können sie sich auch übelgesinnt zeigen u. diese erschrecken u. plagen, aber dann ist es nicht der Verstorbene selbst, sondern sein šäjt́an, der seine Gestalt angenommen hat [auch schon lebend hat der Mensch seinen guten u. bösen Geist (ańgəl u. šäjt́an)]; die šäjt́an wohnen in Flüssen, es gibt aber auch kośḱä šäjt́at [“trockene Schäjtjans”], die auch für Dämonen des Wechselfiebers gehalten werden; der šäjt́an hat Pferde, in die sich am Branntwein Gestorbene verwandelt haben; von diesen in Familien lebenden Pferden gibt es viele, es gäbe noch mehr, wenn die Wölfe sie nicht fressen würden). šajt́anonzo ḱišče͔v́t́i E:Mar (1130) Der Teufel in ihm bringt ihn zum Tanzen [richtiger wohl: Er bringt den Teufel in sich zum Tanzen]. araś eŕḱe šajt́antomo, araś v́eĺe dušmantomo [E:NBajt] (VI218) Es gibt keinen Teich ohne Schajtjan, es gibt kein Dorf ohne einen bösen Menschen. | šajt́an-ava E:Večk Is [чертовка / Teufelsweib]. | šajt́an-ĺevks E:NSurk [чертёнок / Schajtjanjunges, Teufelsjunges]. | šajt́an-ĺevksḱe E:Večk (Dem.) id. | šäjtan-oćɯńä M:Avg [главарь чертей / Hauptmann der Teufel, “echter Teufel”]. | šajtan-paŕʿći M:Čemb [какое-то водное растение (? ряска)] / eine Wasserpflanze [? Wasserlinse] (= v́ed́-paŕćej [E]). | šajt́ani͔ń pŕa E:Mar, šajt́an-pŕa E:Večk [настоящий чёрт (ругат.)] / ein wahrer Teufel [“Teufelskopf”] (Schimpfw.) (E:Mar). | šajt́an-sur E:Atr чертов палец / im Bach gefundener länglicher Stein, Fingerstein, Teufelsfinger, Belemnit. | šajtan-šuŕʿḱä M:Sel [гуга] / Binse, Schilf. ― Tat. šajtan, tschuw. šojtan (< arab.).

šajt́aŋgadoms E:Mar, šajt́angadoms E:Večk [бесноваться] / besessen werden (E:Mar); [разъяриться, неистовствовать] / wütend werden, rasend werden (E:Večk). [ḿit́ŕej‑]ḱiska šajt́aŋgać E:Mar (1130) Mitrej, der Hund, ist vom Teufel besessen [worden].

šäjt́askə̑də̑ms M:P [id.].

š́akš ~ tšakš ChrE, čakš E:Mar [?Kal] Ba, šakš E:Atr VVr Kad Večk ― čakš M:P Čemb (Gen. ‑ə̑ń, Abl. ‑ta) горшок / (irdener) Topf, Kochtopf; (M:P Čemb:) [кусочек разбившегося горшка] / Scherbe eines zerbrochenen Topfes, (M:Čemb auch:) [рубль] / Rubel. modasto sajsi͔ź, posudaks v́eĺavti͔. – śovońiń čakši͔ś E:Mar (244) Man nimmt es aus der Erde, es verwandelt sich in ein Geschirr. – Der tönerne Topf. | čov-šakš E:Kad Kal [водоворот, вихрь] / Strudel. | kaš̀a-tšakš ChrE E:Mar, kaša-šakš E:Atr NSurk [горшок с кашей] / Topf mit Grütze, Breitopf. | mastor-šakš (‑ᴣ̌akš) E:Večk, mastᴉ͐r-ča·kš E:Ba [круглая впадина или пропасть в земле] / runde Vertiefung od. Abgrund in der Erde (eig.: Erdtopf). | ṕeĺ-čakš E:Mar [пол чашки] / Hälfte einer Schale. | suftamo-šakš E:Večk [горшок для окуривания / Räucherfässchen]. | čakš-paća E:Mar, šakš-paća E:Večk Is ухватка / Topflappen. | šakš-ṕe·ĺks E:Kad [черепок сломанного глиняного сосуда] / Scherbe eines zerbrochenen irdenen Topfes (= čaka M:P). | čakšiń t́ejńića E:Mar, šakšiń t́ejńića E:Večk горшечник / Töpfer. | tabak-čakš E:Mar [горшок или бочонок для толчения табака / Topf od. Gefäss, in dem man Tabak zerfeinert] (= ḱerśemka M). | torni͔ čakš E:Mar [бурлящее место под водопадом] / strudelnde Stelle unter dem Wasserfall. | v́ed́-šakš E:Kad Kal [водоворот] / Wasserstrudel.

šakšḱe ChrE, čakšḱe E:Mar (Dem. zu šakš, čakš) [(глиняный) горшочек, кастрюлька] / (irdener) Topf, Kochtopf, (E:Mar auch:) [пчелиные соты] / Bienenzelle. uš ṕešče͔[‑]lutkšḱe mat́äń čakšḱeze͔ E:Mar (132) [Wie] ein Nussschälchen [ist] der Topf Matja's. v́eška čakšḱe, tańt́ej jamńe. – ṕešče͔ś E:Mar (271) Ein kleiner Topf, eine wohlschmeckende Suppe. – Die Nuss. | kaš(a)-čakšḱe E:Mar [горшочек для каши] / Breitopf. [v́eśeḿeń ḱece͔] kaš(a)[‑]čakšḱet́ (1236) Alle haben sie Breitöpfe in der Hand. | ḿäd́-čakšḱi E:Hl [сотовая ячейка] / Honigzelle. saltumu ḱiv́ǵiŕ[‑]al. – ḿäd́[‑]čakšḱiś (253) Ein salzloses Ei von Birkenrinde. – Die Honigzelle. | oj-ᴣ̌akšḱe (? oj-ᴣ̌aksḱe) E:Mar [маслёнка (назв. детской игры)] / “Butterfässchen” (Name eines Kinderspieles).

šalaga E:Atr Večk шалаш / Zelt, Hütte. ṕečḱiźe ćora rakšanᴣo, vatḱiźe rakšań ḱed́enᴣe͔, vaj t́ejś od ᴣ́ora šalaga E:Večk (I441) Der Mann schlachtete sein Pferd, er zog das Fell seines Pferdes ab, der junge Mann machte ein Zelt. — [Russ. шала́га].

šala·s M:Čemb шалаш, покрытый соломою / Hütte mit Strohdach. — [Russ. шала́ш].

čalašḱe E:Mar (Dem. zu *čalaš) [шалашик] / Hütte. purnaś, purnaś, t́ejś čalašḱe. śe čalašḱeńt́ ejse͔ valcḱes udośt́ (2105) Es sammelte und sammelte, es erbaute eine Hütte. In dieser Hütte schliefen sie bis zum Morgen.

šalʿka M:P (Gen. šalʿkə̑ń, Nom. Pl. šalʿkt), šalka· M:MdJurtk (Nom. Pl. šalkə̑·t) [нос] / Nase; [кончик доски для чесания льна] / Spitze des Brettes, das beim Kämmen des Flachses gebraucht wird (M:P). | ḱev́-šalʿkă M:Pš Čemb Sel [шип верхнего жёрнова ручной мельницы] / Nase am oberen Stein der Handmühle, an der das untere Ende der Drehstange befestigt ist (wird in die Nabe zwischen die Steine gesteckt) (= musad E:Kad). | oću šalʿka M [носатый / einer mit grosser Nase. oću šalʿka povasi͔, ḱeĺi końä v́eĺafci͔. – sokasa ŕäźe·ćś i poĺćät́ńä (IV656) Einer mit grosser Nase schlachtet es, einer mit breiter Stirn wendet es um. – Das Messer und das Streichbrett im Pfluge. | ṕŕa·-šalʿka· E:Kad (Nom. Pl. ‑šalʿk) [верхняя сторона черепа, черепная коробка] / der obere Teil des Schädels, Hirnschale. | šalʿkă-kandə̑r M:Sučk, šalʿkə̑-nandə̑r M:Pš, šalʿkə̑-na·ndə̑r ~ šalʿkə̑-sandə̑r ~ šalʿka-sandə̑r M:P, šalʿkə̑-sandə̑r M:Pš, šalʿkă-sandə̑r ~ šalʿkə̑-sandə̑r M:Čemb [носовой хрящ] / Nasenknorpel (M:P auch: die weiche Spitze der Nase) (M:P Čemb Sučk); переносье / Nasenwurzel, Sattel der Nase (M:Pš Čemb). | šalʿkă-kavə̑ŕ ~ šalʿkă-kavə̑r M:MdJurtk [переносье] / Nasenwurzel, Sattel der Nase. | šalʿkă-koŕəń M:Sučk id. | šalʿka-vaŕa M:P, šalʿkă-vaŕä M:Sučk (St. ‑vaŕa) [ноздря] / Nasenloch. | šalʿkă-vaŕäń M:Sučk [пористый, ноздреватый] / porig, löcherig (gut aufgegangenes Brot). | šalʿkə̑-va·ŕav M:Ur id. | tə̑lnä·-šalʿka M:P [кривоносый (ругат.)] / Krummnase (“Wandhaken-Nase”) (Schimpfw.). | šalʿkə̑ń pačk korʿtams M:P [говорить в нос, гнусавить] / durch die Nase sprechen, näseln.

šalʿkə̑ńä M:P (Dem. zu šalʿka) [носик] / Nase. | śiĺǵä-šalʿkə̑ńä(ś) M [курносый] / “Warzennasige(r)”, dessen (deren) Nase klein wie eine Warze ist.

*šaĺ E:StZach [шаль / Schal]. | šaĺeń suŕe E:StZach [козий пух (пряжа)] / Ziegenwolle (Wollgarn). šaĺeń suŕeń koto ćokso ćorańt́ karksozo (VII152) Der junge Mann hatte einen Gürtel mit sechs Troddeln aus Ziegenwolle (um sich). — [Russ. шаль].

šaĺevoj E:StDemk ― šalvaj M:P [шалевый / Schal-]. | šaĺevoj paća E:StDemk [шаль] / Schal. tosta [ramakšnośt́] šaĺevoj paća (VII162) Da kauften sie einen Schal. — [Russ. шалевый].

šanᴣ̌a-: šanda·lks (? < šanᴣ̌a + alks) E:Atr [паутина] / Spinngewebe (die Spinne aber heisst pondo-mukoro). | šanᴣ̌a-londaks ~ šanža-londaks E:Is id. | šalžan [wohl metathetisch aus šanžal] E:Jeg id.

šanᴣ̌aka E:Večk, šanžaka ~ šańžaka E:VVr [паук] / Spinne. | šanžakań kott ~ šańžakań kott E:VVr [паутина] / Spinngewebe.

čanᴣ̌av E:Mar, šanᴣ̌av E:Večk, šeńže·j E:Kad, šenžij E:Kal [паук] / Spinne. | pondo-mukor-šanᴣ̌av E:Večk [паук с коренастым задом] / Spinne mit dickem Hintern. | šeńže·j-ba·ba ~ šeńžij-baba E:Kad, šeńžij-baba E:Kal [паук] / Spinne. | šeńžij-babań londaks E:Kal [паутина] / Spinngewebe. | čanᴣ̌av́iń koct E:Mar, čanᴣ̌a·uń koct ~ čanᴣ̌a·vᴉ͐ń koct E:Ba, šanᴣ̌avoń koct E:Večk ― šańᴣ̌av-kotf M:Sučk [паутина] / Spinngewebe (M:Sučk: Gewebe der babań ṕekəń karaj). | čanᴣ̌av́iń noldavks E:Mar, šanᴣ̌avoń londavks ~ šanᴣ̌av-londavks E:Večk, šeńže·j-londa·ks E:Kad id. šanᴣ̌av[‑]londavks si͔nst v́eĺt́ińᴣ́e E:Večk (I117) [Sie wurden von Spinngewebe überzogen].

šaŋga E:Ba [праздничный пирог из пшеничной муки с начинкой из яиц, мяса и творога] / mit Eiern, Fleisch u. Quark gefüllte Pirogge aus Weizenmehl (für grosse Feste). ― Auch im Tscher. [P., Csuvas Szójegyzék, S. 146: šaŋkku̬ᵪ]. — Vgl. russ. (dial.) шаньга.

šantal E:Mar [?Večk], šanta·l E:Atr Ba, šandal E:[?]Is ― šantal M:P подсвечник / Leuchter. — Vgl. tat. (Machm. 52) шямдал.

šantala ~ [?] šantalo E:Kozl [назв. села в песне] / in einem Lied vorkommender Dorfname. v́eĺińeś paro, rod́imoj, šantala (I338) Ein schönes Dorf, (meine) Liebe(n), ist Schantala. śijań bĺida šantalań si͔nst pakśast (I339) (Wie) ein Silberteller ist die Feldmark [der Einwohner] von Schantala. [v́eĺeńt́] kunčkaso šantaloń bazaroś (I339) Mitten im Dorfe liegt Schantalas Basar. | od šantala E [эрз. назв. с. Новая Шентала] / ers. Name des Dorfes Nowaja Schantala, Bez. Bugulma, Gouv. Samara. | śt́epnoj šantala E:SŠant, st́epnaja šentala ~ śt́epnoj šanta·la E:Is [эрз. назв. с. Степная Шантала ~ Шентала] / ers. F. vom Namen des Dorfes Stepnaja Schantala, Bez. Samara, Gouv. Samara. | tašto šantala ~ tašta šantala [E:StŠant] [с. Старая Шентала] / “Alt-Schantala”, ein ers. Dorf im Bez. Bugulma, Gouv. Samara.

šanta·z-v́eĺä M:Aleks [назв. села] / in einem Lied vorkommender Dorfname. aldaḱi·m jakaj šanta·z[‑]v́eĺəva, šanta·z[‑]v́eĺəva tatar[‑]uĺća·va (IV269) Aldakim geht im Dorfe Schantas, im Dorfe Schantas, auf der Strasse der Tataren.

1šańᴣ̌a ~ šańža M:Pš (Gen. šańᴣ̌əń, Abl. šańčta, Nom. Pl. šańčt) [длинный шаг, прыжок] / langer Schritt, Sprung. šańᴣ̌́ənzə̑n oćuft Er macht lange Schritte (eig.: Seine Schritte sind lang). šańᴣ̌ənzə̑n jolmat Er macht kurze Schritte (eig.: Seine Schritte sind kurz).

šańčḱ ~ šańčk M:P, šańčḱ M:Kr [полным галопом] / im vollen Galopp. [ḱeŋkšt] pańtšk tuja·n šańtšk M:Kr (IV446) Öffne die Türe, ich stürze hinaus. | šańčḱ ajd́ams M:P [пускать галопом, ехать галопом] / galoppieren lassen, im Galopp fahren (alašat́ das Pferd). | šańč́k ardə̑ms M:P [скакать галопом, ехать вскачь] / galoppieren, im Galopp laufen, fahren.

čańćko·m E:Ba [(скакать) галопом, полным галопом] / galoppierend, im vollen Galopp.

šańšńe E:Atr Is Jeg, sańšńe ~ sańšńi E:Mar [полным галопом] / im vollen Galopp. | sańšńe ardoms ~ sańšńi ardoms E:Mar, šańšńe ardoms E:Atr Is [скакать галопом, ехать вскачь] / galoppieren, im Galopp laufen, fahren.

šańžu M:P [ходящий длинными шагами] / mit langen Schritten gehend.

1šańža ~ šańᴣ̌a M:P Pš (Gen. šańᴣ̌əń, M:P auch šaŋᴣ̌ə̑ń) [цвет, цветок] / Blume, Blüte.

šańᴣ̌u M:P Pš [цветистый, пышноцветный] / blumenreich, blütenreich. | šańᴣ̌i počkä (Gen. počkəń) ~ šańᴣ̌i poč́ḱä M:P Alk, šańᴣ̌i počka M:Čemb, šańᴣ̌u počka M:Kr [какой-то тростник (“многоцветный тростник”) / irgendeine Rohrpflanze, “blütenreiches Rohr”]. | šańᴣ̌u počkəńä M:Kr (Dem.).

šapka ChrE, čapka E:Mar Ba Hl, šapka· E:Atr, šapka E:Vez ― šapka ChrM [шапка] / Mütze. ṕiže͔ čapka ṕŕasonzo E:Mar (1232) Sie hat einen grünen Hut auf dem Kopf. v́išḱiŋka, v́ečḱev́eks, [masturuńt́] pačk ĺiśś, jakst́iŕi čapka muś. – oṕoŋkaś E:Hl (273) Ein kleines, liebliches Ding, es trat aus der Erde hervor, bekam eine rote Mütze. – Die Pilze [richtiger: der Rötling (Cantharellus cibarius) od. Spätling (Agaricus melleus)]. kazanckoj šapka savań t́eŕušań pŕasonᴣo E:Vez (I383) Eine kasanische Mütze hat Savas Terjuscha auf [dem Kopfe]. | čirste͔ putoń šapka E:Večk [набекрень надетая шапка] / schräg aufgesetzte Mütze. | ḱelaźń šapka [~ ḱelaźəń šapka] M:Sučk, ḱelaźəń šapka M:Prol [лисья шапка] / Mütze aus Fuchspelz. ḱelaźəń šapka staftan M:Sučk (IV840), ḱe·laźəń šapka susta·ftan M:Prol (IV837) Ich werde eine Mütze aus Fuchspelz nähen lassen. | kŕimka-šapka M:Čemb Kars, kri͔mka-šapka M:Vert [каракулевая шапка] / Krimmermütze. pokaj ḱäməsa, kŕimka[‑]šapkasa M:Kars (IV210) Mit stapfenden Stiefeln, mit Krimmermütze. muromsta ramaf kri͔mka[‑]šapkac pŕasi͔nza M:Vert (VIII462) [Er hat] eine von Murom gekaufte Krimmermütze auf seinem Kopf. | kuńćeḿe-šapka E:Is [“ловильная шляпа”, ловушка для горностаев и норок] / “Fanghut, ‑mütze”, ein Fanggerät für Hermeline u. Nerze (Sumpfottern) (an einem auf dem Boden liegenden Reif sind sechs Ruten befestigt, die so gebogen sind, dass ihre oberen Enden wie bei einem Zelt zusammenstossen; um die Mitte dieser Vorrichtung ist eine Schnur gebunden, u. an dieser ist zwischen je zwei Ruten eine Schlinge angebracht; die Fleischköder hängt von der Spitze des “Zeltes” herab). | čapkaso paća E:Mar [носовой платок на шапке] / Schnupftuch (wird im Hut getragen, nicht in der Tasche). | čapka-ṕiĺe E:Mar [наушник у шапки] / Ohrenklappe der Mütze. — Russ. шапка.

šapḱińe [E:?Večk] (Dem. zu šapka) [шапочка] / Mütze. makstan śupav eŕᴣ́ańeń, čiŕ šapḱińeń kandi͔ńeń Ich werde dich verheiraten an einen reichen Ersänen, an einen, der die Mütze schräg trägt.

šar E:Mar Atr Večk Is, žar E:Kal ― šar M, čar M:P Sel [шар, деревянный мяч] / Kugel, Ball aus Holz. ḱi ḱeńi·ŕi śe šaro·śt́e, śe i uĺi· masto·ruń ḱiŕd́i· E:Is (I492) Wer zuerst zu der Kugel kommt, der wird Herrscher über das Land sein. | pŕä-šar ~ pŕä-čar (Gen. ‑ə̑n, Nom. Pl. ‑ʿt) M:P, pŕä-šar ~ pŕä-čar M:?Alk [череп, черепная крышка] / Schädel, Hirnschale. | šar-mandă M:Čemb (Nom. Pl. ‑mantt) [клюка] / Stock mit gebogener Spitze [zum Schlagen der Holzkugel]. | šar-b́ŕä· M:MdJurtk [палка с дубиной в кончике] / Stab mit Knollen am Ende. | šarco nalkśems E:Mar [играть в шар] / Ball schlagen, ein Ballspiel spielen. — Russ. шар.

šarne͔ E:Is SŠant (Dem. zu šar) [шарик] / Kugel. stolba[‑]pŕa·śńe si͔ŕńe·ń šarne͔ E:Is (I492) Oben auf dem Pfeiler (ist) eine goldene Kugel. šarne͔ks ḱev́eŕd́iź od́ ᴣ́orań ṕiŕanzo E:SŠant (I156) Einem Balle gleich liessen sie den Kopf des jungen Mannes rollen.

čarnä (Dem. zu čar): pŕä-čarnä M:P [череп, черепная крышка] / Schädel, Hirnschale.

1šara: šara-bara E:Večk Is (Nom. Pl. šarat-barat) [всякий хлам, смесь] / allerlei Sachen, Kram. šaran-baran E:Večk [Mein ganzer Kram]. — [Vgl. russ. шарыба́ры Geschwätz, Gewäsch].

šara·š E:Kad [ледяная корка, гололедица] / Eiskruste, Glatteis. — [Russ. шара́шь].

šara·žu E:Kad [обледеневший / vereist]. ḱi-na·ŋguś šara·žu [Der Weg ist vereist].

šaravarat (Pl.) E:Mar Večk [Gor] [штаны] / Hosen (E:Mar: [широкие] / breite; E:Večk: из базарного сукна / aus auf dem Basar gekauftem Tuch). pĺise͔ń šaravaraso E:Gor (VII280) [Er hat] eine Samthose an. — [Russ. шарова́ры].

šarf M:P [шерстяной шарф] / wollenes Halstuch. — Russ. шарф.

1šarka E:Večk Is Ba, šarok E:Kad Kal [собака] / Hund (E:Ba Kad Kal: [детское слово] / Kinderw.; E:Večk Is: [мелкой породы] / von kleiner Rasse), (E:Kal auch:) [приман. для собак] / Lockruf, mit dem man den Hund herbeilockt. | šarka-ḱiska E:Večk Is Ba [собака мелкой породы] / Hund von kleiner Rasse.

šaršu·n M:P [взъерошенный, шероховатый] / struppig, rauh; [растёпа] / Strubbelkopf.

šarža·nt [M:P] [сержант] / Sergeant. naraj salda·cna śiŕä šarža·ncna (IV391) Ihr Haarschneider-Soldat, ihr alter Sergeant. — [Russ. сержа́нт].

šaškurdomks E:VVr [(легко) потирать, намазывать] / (leicht) reiben, streichen. čovan[‑]šaškurdan kuvalmat (II518) Ich bewege mich unruhig neben dir.

šatams E:Mar Kad, šata·ms E:Ba Večk, šatajams E:Večk, šatajamks E:VVr шататься / sich hin und her bewegen, wanken, schwanken, taumeln (z.B. ein Betrunkener); (E:Mar:) [слоняться] / umherirren. jarsa·ś, jarsa·ś ovto· mokto·, i tuś v́iŕe·j ša·tajamo E:VVr (III288) Der Bär frass und frass Moos, (dann) begab er sich in den Wald, um sich (dort) umherzutreiben. — [Russ. шата́ться].

šatamo‑: šatamo-či͔ E:Mar [бродяжничество / Vagabundenleben] (= jakam-ši M:P).

šatakšnoms E:Mar (Frequ. zu šatams).

šatavtoms E:Mar, *šataftoms E:Večk, šataftums E:Kal (Kaus. zu šatams) шатать / zum Schaukeln bringen, zum Wanken bringen, schütteln, rütteln. mon karman poŕiḿe ńeńiń [palmat́ńiń], a ton karmat si͔nst drožaftuma i šataftuma E:Kal (2135) Ich werde diese Pfähle zu nagen anfangen, und du wirst anfangen, sie zu schütteln und zu rütteln. ŕiv́iźś poŕś, poŕś palmat́ńes, poŕinze͔, a maze͔ damajś šatafti͔nze͔ palmat́ńiń, śavurdi͔nze͔ E:Kal (2135) Der Fuchs nagte und nagte die Pfähle und zernagte sie, und der schöne Damaj brachte die Pfähle zum Schwanken und warf sie um.

šatafńems E:Večk (Frequ. zu šataftoms).

šatakstomoms E:Večk шелохнуться / sich bewegen, sich rühren.

šatakstuvums E:Kal id. ᵪut́ bu son sorgaza kośt́irʿni͔ń ĺed́iḿe i pulʿtama, mon śesti͔jak at šatakstuvan (2136-7) Sogar wenn er diese Scheiterhaufen erschiessen und verbrennen wollte, sogar dann werde ich mich nicht rühren.

šatardoms ~ šata·rdoms E:Atr Večk, šata·rdoms E:Is Ba ― šatardə̑ms M:Sučk шляться, бродить, шататься / müssig umhergehen, umherschweifen, bummeln, sich herumtreiben, (E:Atr auch:) [качаться, колебаться / schwanken, wanken] (= ajḿe·ĺd́ems); (M:Sučk:) [качаться, колебаться, нетвёрдо ступать / schwanken, wanken, taumeln] (ein Kranker, der taumelnd geht, sich mit Mühe auf den Beinen hält).

šat̀argavtńems ChrE (Frequ. zu *šatargavtoms) [трясти] / schütteln.

šatun-: šatun-ši M:P [бродяжничество / Vagabundenleben]. — [Russ. шату́н].

šat́ḱi·na E:Ba [назв. деревни] / Name eines Dorfes in einem Liede. koze͔·j moĺa·t ašt́i·ḿä? para v́ä·ĺᴉs šat́ḱi·nas (I505) Wohin gehst du zu Besuch? In das treffliche Dorf Schatkina.

šat́or E:Mar Atr Večk Is шатёр / Zelt (E:Mar: [у цыган] / bei Zigeunern), (E:Večk auch, E:Is:) [намёт] / Vogelnetz. — Russ. шатёр.

šat́orne͔ E:Večk (Dem. zu šat́or) [намёт] / Vogelnetz. son v́iŕej moĺi, šat́orne͔t́ laći (II40) Geht sie in den Wald, so legt sie Vogelnetze.

šavro·ŋka (Gen. ‑ń) ~ šavnorka M:P, žavro·nka M:Čemb жаворонок / Lerche. — Russ. жаворонок.

1šäj M:P (Nom. Pl. šäšt) [шея, затылок] / Hals, Nacken. — [Russ. шея].

[šäjams] šɛjams ChrM, šäjəms (~ šäjan, šäji ~ šäjan, šäi ~ žäjan, žäji) M:P, [?] šäjäms M:Čemb (Par.-Wort zu jak̀ams) гулять, ходить / gehen, wandern. jakan-šäjan M:P Čemb Sel Ich gehe müssig, ohne Ziel umher.

šäjaf M:Vert (Par.-Wort zu jakaf) [ход, хождение] / Gang. ä͔ś jakafsan, šejafsan (VIII450) [Einer,] der gleichen Schritt und Gang mit mir hat.

šäjama M:Kr (Par.-Wort zu jakama) [хождение, странствие] / das Gehen, Wandern. son azə̑ndi͔ eś jakamanc, vaj son šäjamanc Er erzählt sein Gehen, sein Wandern.

*šäjäkšńəms M:Šad (Frequ. zu ? *šäjams) [ходить, странствовать] / gehen, wandern. kosa jakśət́ šäjäkšńət́? Wo bist du gewandert?

šäjəńd́əms M:P (Frequ. zu šäjəms).

šäjəŋkšńəms M:P (Frequ. zu šäjəńd́əms).

šäḱä ~ šäk M:P, šäḱä̆ M:Čemb, šäḱä M:Temn (Nom. Pl. šäḱt́) [повод, верёвка] / Leine, Schnur (an die der Hund gebunden wird) (M:P Čemb); [ожерелье] / Halskette (M:P); цепь / Kette (= ž́äŕam M:Sp) (M:Temn). šäkəc śäźuvś M:Čemb [Seine Kette ist zerbrochen]. | šäksta ṕińä ~ šäkssa ṕińä M:P, šäksta ṕińä M:Čemb Lemd [цепная собака] / Kettenhund. kaf uvaźɯv́ś šäksta ṕińəc M:Lemd (IV174) “Wau” begann sein Kettenhund zu bellen.

šäkəńä M:Pimb (Nom. Pl. šäkəńat) волшебник / Hexe, Zauberin. ĺiśś utə̑rə̑znza šäḱəńä (IV797) Ihm kam (ein Mädchen) Schäkenä [lies: eine Hexe] entgegen [Im Texte fehlerhaft als Name aufgefasst].

šäŋgəd́əms (: šäŋgəd́an, ‑i) M:P скучаться / sich heftig sehnen (soń iŋksə̑nza nach ihm).

šäńəd́əms (: šäńəd́an, ‑i) M:P [беспокоиться / sich sorgen, unruhig sein, sich beunruhigen] (= taŕəd́əms M:P).

šäńət́ft́əms (: šäńətft́an) M:P, šäńət́ft́əms M:Gor Katm (Kaus. zu šäńəd́əms) [делать беспокойным, беспокоить, мучить] / unruhig machen, beunruhigen, quälen. [ḿeźä] taŕətfci͔, šäńətfci͔ M:Gor [Katm] (IV774) Was ihn unruhig macht, was ihn quält.

šäpəd́əvəms (: šäṕəd́əvan, ‑i) M:P, šapə̑d́əvə̑ms M:Pš [ложиться (спать), прилечь отдохнуть] / sich hinlegen, sich zu Bett legen, sich auf die Seite legen; [задремать] / einschlummern.

*šäpət́əms (: šäpət́an, ‑i) M:P пересолить / zu viel salzen, versalzen.

šäŕka E:Kažl (Nom. Pl. ‑t) [сорт пирожка, торта / eine Art Pirogge, Kuchen] (= kopša M).

šäŕʿks M:P Čemb Sel (Gen. M:P ‑ə̑ń, Abl. ‑ta, Nom. Pl. ‑t) [ножка предмета] / Fuss, Bein eines Gegenstandes (wenn der Gegenstand auf einem einzigen, in der Mitte befindlichen Fuss (Bein) ruht, z.B. Gestell für das Gebetbuch, die Haspel; M:Čemb nur: [ножка мотка] / Haspelfuss [Klotz mit einer Achse, worum die Haspel sich dreht]). | oradə̑ma-šäŕʿks M:P Čemb [ножка мотовила] / Fuss der Haspel.

šäŕʿksḱä M:P (Dem. zu šäŕʿks) id.

šäŕĺəḱ M:Pš жерлица / Brandhaken. — [Russ. жерли́ца].

šäŕma M:Kuld [чулок / Strumpf]. vaj maźi šäŕmat, soń kodań šäŕmat ṕiĺksə̑nza [Schöne Strümpfe, gewobene Strümpfe hat er an seinen Beinen] (= “ ćulkat” [Strümpfe] bei einem Mokschanenfürsten).

šäŕu M:P Mam, šeŕu M:Vert (Adj.) [косой / schräg] (= šiŕeḿä) [Bed. wohl missverstanden, wohl aus šäjäŕu ‘dicht belaubt’ entstanden] (M:P). šäŕu ḱeluńas [sotə̑źä] M:Mam (IV121) Er band sie an eine dichtbelaubte Birke. ṕiĺǵä[‑]ṕezan putt šeŕu ḱeluńä M:Vert (VIII470) Pflanze mir zu Füssen eine dichtbelaubte Birke. ― [Vgl. čeŕ: šäjäŕu].

šäšäŕka M:Ur [прут вроде волосника, вложенный в колпак] / eine der volosńik ähnliche Rute, die in die kalpak genannte Mütze gesteckt u. von dieser bedeckt wurde; über diese kalpak-Mütze, deren Stirnteil auch bestickt war, wurde noch ein seidenes Tuch (paŕćijń fa·ta) gebunden.

šätḱina E:Bug [назв. деревни] / Dorfname in einem Lied. kat́uša [aŕćeś gośt́amo] šätḱinav doma[‑]pat́anste͔ń (VII154) Katjuscha gedachte zu Gast zu gehen, nach Schjatkina, zu ihrer älteren Schwester Doma.

[šät́] šɛt́ ChrM, šät́ (~ šät) M:P [может быть, вероятно] / vielleicht, vermutlich, (M:P auch:) хоть / obgleich, wenn auch (bes. in Zaubersprüchen, aber auch im gew. Gespräch) (M:P). šät́ tolt́i ṕiś M:P Vielleicht ist es am Feuer verbrannt worden. — Russ. чаять.

[šät́ams] šɛt́̀ams Chr, šät́ams M:P [Pa] Čemb Sel An наступать / (auf etw.) treten (M:P: jäskt laŋks auf den Nagel, M:P auch: (den Fuss) auf etw. treten machen (ṕilǵeźen jäskt́i meinen Fuss auf den Nagel)), (M:P Sel auch:) [случаться (лишь о птицах)] / sich begatten (nur von Vögeln); (M:An:) [валять сукно / Tuch walken] (mit den Händen). staka kandi͔ [ḱät́ćä], kośḱä [šät́äj] ṕiĺkćä M:P (IV705) Trägt deine Hand Schweres, tritt dein Fuss auf Trockenes (= Wer arbeitet, wird reich). ṕiĺgəźəń šät́ät́ M:P Du tratst auf meinen Fuss. ṕervaj šät́äś v́id́i ṕiĺǵəń [ḱäməńäzə̑n] M:Pa (IV217) Zuerst trat er auf die Stiefel meines rechten Fusses. son šät́äś šapkaźń laŋks [M:?Sel ?Čemb] Er hat auf meinen Hut getreten (d.h.: mich zum Verlieben gebracht). at́o:kšś šät́äj sarazt́ M:P Der Hahn tritt die Henne. mat́śiᵪ́ńä šät́äᵪ́t́ M:Sel Die Gänse begatten sich.

šät́af [M:Bar] [ходьба, шаг] / Gang, Schritt, Tritt. d́äd́äj, aĺäźeń ṕiĺgə̑ń žät́afsa (š‑) (VIII296) Mutter, er hat den Schritt meines Vaters.

šät́afḱä M:P (Dem. zu šät́af) id. pajarə̑n ĺišmäń t́əŕgo·ŕ jakafḱäś, čəva·ńka śt́iŕəń ṕiĺǵəń šät́afḱäś (IV391) Tergorj mit dem Gang eines Bojarenpferdes, mit einem Schritte der Beine (wie der) eines stolzen Mädchens.

šät́ama M:Sel [ступенька на печь] / Trittbrett, Stufe auf den Ofen (davon gibt es zwei). | ṕeĺǵeń šä·t́ama M:P (Gen. ‑ń), ṕiĺgəń šät́ama M:Kr Sel, ṕiĺgə̑ń šät́ama M:Temn [стремя] / Steigbügel (M:P Kr ?Sel [nach einer anderen Aufzeichnung ist Steigbügel in M:Sel = stŕeḿä]); [подножка] / Tritt(brett) (Par.-Wort madama) (M:Kr); [подножки на ткацком стане] / Trittbretter am Webstuhl (M:Sel Temn).

*šät́ńəms (: šät́ńan, ‑i) M:P (Frequ. zu šät́ams) [случаться (лишь о птицах)] / sich begatten (nur von Vögeln).

*šät́ńəkšńəms (: šät́ńekšńan, ‑i) M:P, *šät́ńəkšńəms (: šät́ńekšńan, ‑i) M:Sel (Frequ. zu šät́ńəms).

? *šät́ńuvə̑ms M:Kr (Refl.-Pass. zu šät́ńəms) [(мочь) топтаться / getreten werden (können)]. [ṕeĺg]-a·lə̑n [šät́ńuvə̑ĺʿt́] pra·ksta-[ṕe·ńäńä] (IV546) Meine Beinwickel-Enden durften unter die Füsse getreten werden.

*šät́ńəft́əms (: šät́ńeft́an) M:P (Kaus. zu šät́ńəms) [ходить, заставлять шагать (напр. ребёнка)] / gehen, schreiten lassen (z.B. ein kleines Kind, indem man es an den Händen führt).

*šät́ńəfńəms (: šät́ńefńan) M:P (Frequ. zu šät́ńəft́əms) id.

šät́aftə̑ms (: šät́aftan, ‑i͔) M:P, šät́aftə̑ms M:Čemb Sel (Kaus. zu šät́ams) [заставлять делать один шаг, ставить с какого-то места на другое] / einen Schritt gehen lassen, (z.B. ein Kind) vom einen Platz auf den anderen setzen (z.B. šrat́ laŋks auf den Tisch) (M:P); [(заставлять) случаться] / sich begatten (lassen) (weibl. Gans od. Ente) (M:P Čemb Sel). sarazś at́o·kšt́ marʿta šät́afti͔št́ M:P Die Henne und der Hahn begatten sich.

*šät́afńəms (: šät́afńan, ‑i) M:P (Frequ. zu šät́aftə̑ms) [случаться (лишь о птицах)] / sich begatten (nur von Vögeln).

*šät́afńəkšńəms (: šät́afńekšńan, ‑i) M:P [случаться (лишь о птицах)] / sich begatten (nur von Vögeln).

*ščakams M:Kr [стучать / klopfen]. lama vaĺḿä mod́ińä ščakama [Ich muss nun (als Bettler) an viele Fenster klopfen]. ― [Vgl. čakams].

ščäja·k‑: ščäja·k-ṕińä M:Pš ищейка, [охотничья, гончая собака, кобель] / Spürhund, Jagdhund, Stöberhund, Rüde. ḿeĺgast moĺiᵪ́t́ ńä aĺät́ńəń ščäja·k-ṕińət́ Hinter diesen Männern gehen (laufen) Jagdhunde. — Russ. ищейка.

ščekĺejka E синтепа, синтяпка / Sittigfisch (Cyprinus farenus), (?) Uklei (Leuciscus alburnus).

šče͔ḿe ML55(E) E:Mar Jeg, ščeḿe E:Is, št́eḿe E:Atr Večk NSurk, ḱiš́č́i·mä ~ ḱiš́š́i·ḿä (Nom. Pl. ḱiš́š́i·t́) E:Kad, kšt́imə E:Nask, kšt́im E:Kal ― kšt́iḿ ~ kšt́im (Gen. ‑en, Nom. Pl. kšt́ipt) ~ ḱišt́i·m (Nom. Pl. ḱišt́i·pt) M:P, kšt́im M:Pš Sučk, ḱišt́im M:[?MdJurtk], ḱišt́əm M: Simb, kščiḿä M:Ur (Gen. kščiməń) [копна сена] / Heuhaufen (E:Mar Kal Jeg M:Pš: kleiner; E:Atr Večk: копна / Haufen) (ML(E) E:Mar Atr Večk Kal Jeg M:Pš); [копна сена] / Heuschober (E:Kad M:P Ur ?MdJurtk). šajt́an[‑]ĺevks śeŕńeś, śeŕńeś, št́eḿeška vaće[‑]kuća E:NSurk (III330) Das Teufelsjunge schiss und schiss (nur) einen Scheisshaufen so gross wie einen Heuhaufen.

kšt́imńä· ~ ḱišt́i·mńä M:P (Dem.) [копна сена] / Heuschober.

šče͔pka (~ ščepka) ~ če͔pka ~ čepka E:Mar, št́epka E:Atr Večk, št́eṕka ~ št́epka E:Ba, č́epka· E:Kad ― čepka ~ čipka M:P (Gen. ‑ń), čepka M:Sučk [Čemb] щепка / Span, Holzspan, Holzspänchen, (E:Mar auch:) пескарь / Gemeiner Gründling (Gobio fluviatilis od. Cyprinus gobio). goroco kudot [čaṕit́], a če͔pkat́ńe t́ej ĺiv́t́it́. – śormaś E:Mar (228) In der Stadt zimmert man Häuser, die Späne aber fliegen hierher. – Der Brief. moĺi, śĺed araś; ḱeŕi, šče͔pkat [araśt́]. – [v́ece͔] ekše͔ĺićäś E:Mar (244) Er geht, keine Spuren; er haut, keine Späne. – Der Schwimmer im Wasser. | kali͔ń ščepka E:Mar [рыбья чешуя] / Fischschuppe. | ščepka-kal E:Mar пескарь / Gemeiner Gründling (Gobio fluviatilis od. Cyprinus gobio). | št́epka-laŋgo E:Večk [место свалки стружек, получившихся при изготовлении гроба] / der “Späneplatz” in der Nähe des Friedhofes, wohin die beim Anfertigen des Sarges entstandenen Späne geworfen werden, wenn man den Leichnam nach dem Friedhof fährt. — Russ. щепка.

čipkańä M:P (Dem.) [щепка] / Span.

[šče͔ŕe] štšeŕe ~ št́eŕe ChrE, šče͔ŕe ML54(E), šče͔ŕe ~ ščeŕe E:Mar, št́eŕe· E:Atr VVr, št́eŕe E:Večk Kozl, št́iŕä ~ št́iŕä· (Nom. Pl. št́iŕi·t́) E:Ba, *kščiŕä̆ E:Petr, kšt́iŕ ~ kšt́iŕe E:Kal, kšt́iŕ E:Kažl ― kšt́iŕ ChrM M:P Pš Sučk, kšt́əŕ M:Čemb, ščiŕə M: Prol, kštəŕä· M:Ur (Gen. kštəŕəń), ḱšt́əŕä· M:MdJurtk (Nom. Pl. ḱšt́ərə·t), kštŕä M (best. F. kštəŕəś) веретено / Spindel (M:P: drei Viertelellen langer Stock), (E:Atr auch:) [полное веретено (пряжи)] / Spindelvoll (Garn). ḱed́[‑]kunčkasom kuja purcos kujavtan. – šče͔ŕeś suŕeńt́ marto E:Mar (235) In meinem Handteller mäste ich ein fettes Schwein. – Die Spindel mit dem Faden. t́at́am [iśt́a] tandać, nataj čeŕendza [śt́aśt́] kšt́iŕiń-kšt́iŕiń E:Petr (VIII246) Mein Vater war so erschrocken (erschrak so), dass seine Haare gerade wie Spindeln standen. parga (‑ᴉ͐) mo·ćka, v́ä št́i·ŕä E:Ba (I506) Ein Korb Flachs, (aber nur) eine Spindel [Garn]. už št́eŕeks nalḱit́ śivojeń ṕiĺenᴣe͔ E:Kozl (I169) Wie Spindeln spielen des Grauen Ohren. ṕiĺit́ńe kšt́iŕiks v́eĺit́ E:Kal (2136) Die Ohren drehen sich wie Spindeln. | ev́t́eḿe-ščeŕe E:VVr, evt́ima-št́eŕe E:SŠant ― äft́əma-kšt́əŕ M:Čemb [веретено мотовила] / Spindel der Garnwinde. | ḱev́-kšt́iŕ E:Kad, ḱäv́-žd́i·ŕä E:Ba ― ḱev-kšt́əŕ M:Čemb Sučk, ḱev́-kšt́əŕ M:Sel веретено / Nabe des Steins in der Handmühle, Achse des Mühlsteins. | ščeŕalks E:Mar (Gen. ‑i͔ń), št́iŕalks ~ št́eŕalks E:Večk, št́iŕa·lks E:Ba, št́ŕalks E:Atr, šralks E:VVr, štralks E:Kad, šlarks E:Is ― kštralks ~ štralks (Gen. ‑ə̑n) M:P, kštralks M:Pš Sel Sučk MdJurtk, štralks M:Prol, št́ŕalks M:Ur пряслице / Spindelwirtel, Spinnwirtel (E:Mar Večk: tönerner (E:Večk: bleierner) Ring, der aufs untere Ende der Spindel (ščeŕe) gesetzt wird; im Spinnrocken das kleine Rad, worum die Schnüre laufen; M:P: “Maschine” (Klötzchen, inmitten Loch), die, wenn man zu spinnen anfängt, aufs dickere Ende der Spindel (kšt́ir) gesetzt wird, damit der Faden leichter entstehe); (M:Pš:) глиняное грузило / Gewicht des Netzes, Netzsenker (aus Ton). koza [śeĺḿä], eza kštralks sat́šś M:Pš (IV867) Wohin ihr Auge (fiel), da entstand ein Spinnwirtel. | šralksi͔ńe E:VVr (Dem.) [пряслице] / Spindelwirtel, Spinnwirtel. | ščeŕalksḱe E:Mar ― štralkśḱä M:Pimb (Dem.): iśt́e·iń kandan štralkśḱä M:Pimb (IV802) Ich trage einen Spinnwirtel für mich selbst. | šče͔ŕe-ṕeĺ E:Mar, kšt́iŕ-ṕe·ĺ E:Kad, kšt́iŕ-ṕeĺ E:Kal [полное веретено ниток] / eine Spindelvoll Garn, die Spindel samt darum gesponnenem Garn. mon bu v́e šče͔ŕe[‑]ṕeĺce͔ saldat[‑]polk orštavĺiń E:Mar (2104) Ich würde mit einer Spindel voll Garn ein Soldatenregiment bekleiden. | ščeŕe-ṕeĺ suŕet́ E:Mar [полное веретено пряжи] / eine Spindelvoll Garn. | kšt́iŕ-ṕäĺks M:Sučk [полное веретено ниток] / eine Spindelvoll Garn. | kšt́ir-potmaks M:P [конец, остаток пряжи веретена] / Ende, Rest von einer Spindelvoll Garn (eig.: Spindelboden). | kšt́iŕ-pu·la E:Kal ― kšt́əŕə-pu·la (Gen. ‑pulə̑ń) M:Sel шилохвост / Spiessente, Pfeilschwanz (Anas acuta).

ščeŕińe E:Mar, št́eŕińe E:VVr [Večk], št́eŕińe ~ ščeŕińe E:Is [колёсная спица] / Radspeiche (E:Mar: am Rocken) (E:Mar Večk); [шпиндель в ткацком челноке] / Spindel im Weberschiffchen (E:VVr); [шпиндель катушки] / Spulenspindel (E:Is). | evt́ima-št́eŕińe E:Večk, eft́ima-št́eŕińe E:Atr [веретено мотовила] / Spindel der Garnwinde. | kajamo-št́eŕińe E:Atr [шпиндель, цевка в ткацком челноке] / Spindel im Weberschiffchen.

*kšt́iŕiŋǵä E:Kažl (Dem.) [шпиндель] / Spindel. śt́iŕiŋǵiś maksi͔źä kšt́iŕiŋgi͔nza (III233) Da reichte das Mädchen ihre Spindel hin.

*kšt́əŕńä· (: kšt́erńä·, Gen. ‑n) M:P (Dem. zu kšt́iŕ) веретено / Spindel (Stock, um den sich der Zwirn beim Spinnen wik-kelt). | oradə̑ma-kšt́əŕńä· M:P Alk [? веретено для мотания] / ? Spindel zum Wickeln.

št́eŕd́ems ChrE E:Atr Beg Večk, *šče͔ŕd́ems E:Mar, št́iŕd́i·ms E:Ba ― kšt́əŕd́əms ChrM M:Čemb Sel Ur, *kšt́iŕd́əms (: kšt́əŕd́a·n, kšt́i·ŕd́i) M:P, kšt́iŕd́əms M:Sučk, ščiŕd́əms M:Prol, kšt́əŕd́e·ms M, ḱšt́əŕd́əms M:MdJurtk прясть / spinnen. a šče͔ŕd́it́, kodi͔t́, šolkovojt́ kańt́ĺit́ E:Mar (Da) spinnt und webt man nicht und trägt (jedoch) seidene Kleider. si͔ńst šče͔ŕd́eź šče͔ŕd́it́ [śeĺḿińest] E:Mar (1112) Spinnend spinnen ihre Äuglein. ja, suŕe št́eŕd́i čeŕńeška E:Atr (I503) Sie spinnt Garn (fein) wie Haar. nata karmakšnoś son ńej št́eŕd́eḿe E:Beg (VII192) Nata begann nun zu spinnen. nata karma·ś št́iŕd́i·ḿä E:Ba (I505) Nata begann zu spinnen. karu af mašti͔ [kšt́iŕd́əḿä‑]kodama [M:P] (IV63) Die Fliege kann nicht spinnen und weben. son avaś śäv́ś, [kšt́əŕt́ś] aškə̑ŕaf śuŕä M:Sel (IV826) Die Frau nahm [es sich vor], spann einen Knäuel Garn.

šče͔ŕd́i E:Mar ― kšt́əŕd́i M:Pš [прядильщица] / Spinnerin. lamo ḱesaḱiń šče͔ŕd́it́ńe (1128) Spinnerinnen von vielen Strähnen. | kšt́əŕd́i a·t́ä M:Pš [прядущий старик / spinnender Alter]. | kšt́əŕd́i ba·ba M:Pš [прядущая старуха / spinnende Alte]. (In der Weihnachtsstube (roštə̑vań gud) wurden zwei junge Männer verkleidet u. maskiert, einer als alter Mann, der andere als eine alte Frau (von denen die letztgenannte spann)).

šče͔ŕd́ića E:Mar, kščiŕd́ića E:Petr пряха / Spinnerin. ĺevštapoń suŕeń šče͔ŕd́ićat E:Mar (1130) Sie spinnen [eig.: sind Spinnerinnen von] Faden wie einen Lindenbastwisch. i kščiŕd́ićam-kode͔ćam E:Petr (VIII204) Du meine Spinnerin und Weberin.

kšt́əŕd́əma· ChrM [прядение] / das Spinnen. | št́erd́ima-pomoć E:Beg [прядильное угощение] / Spinnschmaus.

*šče͔ŕd́ekšne͔ms E:Mar, ? *št́eŕd́ekšne͔ms ~ ? št́eŕd́ekšńems E:Atr, *št́eŕd́ekšne͔ms E:MKly ― *kšt́iŕkšńəms (: kšt́erkšńa·n, ‑i) M:P (Frequ. zu šče͔ŕd́ems usw.) [(часто) прясть] / oft spinnen (M:P). śiśem ḱesak son šče͔ŕd́ekšne͔ś E:Mar (142) Sieben Strähnen spann sie. źaro ḱesak št́eŕd́ekšńit́? E:Atr (I507) Wie viele Strähnen hast du gesponnen? kolmo ḱesak št́eŕd́ekšni͔ń E:MKly (VII46) Drei Strähnen habe ich gesponnen.

[?] *kšt́iŕkšńəkšńəms (: kšt́erkšńekšńa·n, ‑i) M:P (Frequ. zu kšt́iŕkšńəms).

*kšt́iŕkšńəft́əms (: kšt́erkšńeft́a·n) M:P (Kaus. zu kšt́iŕkšńəms).

št́eŕt́ńems E:Večk (Frequ. zu št́eŕd́ems).

*kšt́iŕt́ft́əms (: kšt́ertft́a·n, ‑i) M:P (Kaus. zu kšt́iŕd́əms).

*kšt́iŕt́fńəms (: kšt́ertfńa·n, ‑i) M:P (Frequ. zu kšt́iŕt́ft́əms).

*kšt́iŕt́fńəkšńəms (: kšt́ertfńekšńa·n, ‑i) M:P (Frequ. zu kšt́iŕt́fńəms).

*ščet́amks ~ št́et́amks E:VVr [сгущать, затыкать] / abdichten, verstopfen. i ḿiśuraso ḱeŕiń-šočkoń pas št́et́id́iź (II333) Man hat dich, Gott der Rinde und der Balken, mit Silberzwirn verstopft. a·šo mo·kso moši·d́iź, ḿišura·so ščet́i·d́iź (II345) Man dichtete dich mit weissem Moos, man verstopfte dich mit Silberzwirn. — Russ. [щети́ть].

[?] *ščet́i·ndams (: ščet́i·ndan, ‑aj) ~ [?] *ččet́i·ndams (: ččet́i·ndan, ‑aj) M:P [уплотнять, затыкать] / abdichten, verstopfen (die Aussenwand des Hauses für den Winter mit Stroh). — [Russ. щети́ть].

ščet́indaf M:P (Gen. ‑ə̑n) [уплотнение] / Abdichtung.

*ščet́i·ndakšńəms (: ščet́i·ndakšńan, ‑i) M:P (Frequ. zu ščet́i·ndams).

ščevəĺ M:P [ледяная кашица] / gefrorener Schneematsch; [снежная слякоть весной] / der weiche Schneematsch, der im Frühjahr bes. durch Überschwemmung der Flüsse entsteht.

*ščiṕeć ~ šči͔ṕeć ~ ščipcat E:Mar, št́iṕeć E:Večk [Kozl] ― ščuṕe·ć ~ šč́uṕe·c ~ ščiṕe·c (Gen. ‑en) M:P щипцы / Zange (E:Mar: kleine) (E:Mar M:P). šči͔ṕećs a poŋǵit́ si͔ńst ponast E:Mar (1112) Ihr Haar bleibt nicht zwischen der Zange stecken. št́iṕec a poŋǵi ponazo E:Večk (I111) Sein Haar geht nicht in die Zange. št́iṕećse͔ poŋǵi ponaso ńej E:Kozl (I52) [Ein Tier] mit (so kurzem) Haar, dass es nicht in die Zange geht. ščuṕe·ćs(a) afə̑ĺ śäv moń ponańäźä [M:P] (IV409) Mein Haar konnte nicht mit Zangen gefasst werden. — Russ. щипе́ц.

ščogoĺ E:Mar ― šogaĺ ML57(M), ščogaĺ M:P (Gen. ‑en, Nom. Pl. ‑ʿt), ščogə̑ĺ M:Sel Temn, čugoĺ M:Vert [щёголь] / Stutzer (E:Mar ML(M)); [гордый, щегольской] / stolz, stutzerhaft (M:P). štšogaĺan M:P [Ich bin gut (besser als die anderen) bekleidet]. tśoraś ščogə̑ĺan, t́ejń iĺa·nazń ščapt [M:Sel] (IV56) Ich bin ein feiner Bursche, ich muss Hemden aus Linnen haben. [ḿit́äń] ᵪrolańäś ščogə̑ĺ[‑t́śorańäś] [M:Sel] (IV232) Mitjas Chrola, der Geck! t́ejt́ af ramav́ijᵪ́t́ ščogə̑ĺ[‑]naŕad́ńä M:Temn (VIII280) Du kannst mir nicht stutzerhafte Schmucksachen kaufen. vad́ čugoĺ[‑śt́iŕäń] jakafḱäś! M:Vert (VIII434) (Diese mit) geschmeidigem, jungfräulichem Gang! | ščogalsta M:P (Adv.) [гордо, щегольски / stolz, stutzerhaft]. — Russ. щёголь.

ščogoĺńasta E:StDemk ― ščogalńasta M:Kr, ščogə̑ĺńasta M:Temn (Dem. zu ščogoĺ usw.; Adv.) [щегольски, пышно] / stutzerhaft, prachtvoll. pari͔ńeś jaḱi ṕek ščogoĺńasta E:StDemk (VII170) Die Schöne geht sehr prächtig (bekleidet). daŕuńä jakaj ṕäk ščogə̑ĺńasta M:Temn (VIII280) Darju geht sehr stutzerhaft [gekleidet].

ščoǵəĺkańasta M:Sel, ščogə̑ĺkańasta M: Temn (Adv.) [очень щегольски, очень пышно] / sehr stutzerhaft, sehr prachtvoll. maŕi·naś jakaj ščoǵəĺkańasta [M:Sel] (IV235) Marina geht sehr fein. daŕuńä jakaj ṕäk ščogə̑ĺńasta, ṕäk ščogə̑ĺńasta, ščogə̑ĺkańasta M:Temn (VIII280) Darju geht sehr stutzerhaft, sehr stutzerhaft, äusserst stutzerhaft.

ščogoĺkaj E:Mar Atr (Gen. E:Mar ‑iń) щеглёнок / Stieglitz. jakst́eŕe tutmat ščogoĺkajt́ E:Mar (1144) Ihr rotkröpfigen Stieglitze. ḱiŕńafĺi jakśt́eŕe tutma ščogoĺkajks E:Atr (II494) [Es] hüpft ‒‒‒ wie ein rotbauchiger Stieglitz.

ščoka E:Mar Al, ščoka ~ š́č́oka· E:Kad, št́oka E:Večk, ščoka E:Is ― ščoka M:P (Gen. ‑ń) [щека] / Wange (E:Mar Večk M:P); [челюсть] / Kiefer, Kinnlade (E:Kad). uš vačkud́iźe ščokava E:Mar (154) Sie schlug ihn auf die Wange. | alo št́oka E:Večk [нижняя] челюсть / Unterkiefer. | ščok-alks E [двойной подбородок] / Unterkinn. | ščoka-lovaža E:Mar, št́oka-lovaža E:Večk скула / Backenknochen; [скуловая кость] / Jochbein; [челюсть] / Kiefer (E:Večk). | alće ščoka-lovaža E:Mar Večk [(нижняя) челюсть] / Kinnbacken, Unterkiefer (auch bei Tieren). | v́eŕće [š]čoka-lovaža E:Mar [верхнечелюстная кость] / Oberkieferbein. | čoka-maŕ M:Sučk [щека, скуловая кость] / Wange, Backenknochen. | ščoka-pakaŕ M:P Čemb, š́č́oka-pakaŕ M:Pš [пощёчина] / Ohrfeige (M:P); скула / Backenknochen (M:Pš Čemb). | ščoka-pŕä E:Kal ― ščoka-prä M:P, ščoka-pŕä M:Kr [челюсть] / Kiefer (E:Kal); [щека, скуловая кость] / Wange, Backenknochen (M:P Kr). | ščoka-ṕiŕäńä [M:Mam], ščoka-pŕäńä M:Sel (Dem.) id. sadavo·j [maŕeń] štšoka-[ṕiŕäńäś] [M:Mam] (IV210) Ihre Wangen sind wie die eines Gartenapfels. | ščoka-salasḱe E:Mar Večk [нижняя челюсть] / Unterkiefer, untere Kinnlade. | v́iǵińe-ščoka(t) E:VVr, v́iǵińe-št́okat E:Večk ?Is Ba ― ev́gə̑ń-ščokat M:Sučk [Pl.] [батан] / Weberlade (E:VVr); [бёрда] / die (kurzen) Seiten des Weberkamms (E:Večk Ba). — Russ. щека́.

ščokańä M (Dem. zu ščoka) id. | jakśt́eŕ ščokańä(ś) [M:Mam] [краснощёкий] / der Rotwangige. kraskasa apak vat́t́ [kośt́äń] taŕuńats [jakśt́eŕ štšokańäś] (IV134) Ohne sich mit Farbe einzuschmieren hat Kostjas Tarju rote Wangen. kraskas(a) apak vat́t́ [jakśt́eŕ štšokańäś] (IV210) Ohne sich mit Farbe einzuschmieren, sind ihre Wangen rot.

ščolkams E:Mar [щёлкать] / (mit den Fingern) schnipsen. — [Russ. щёлкать].

ščolkad́ems E:Atr Mar, čolkad́emks E:VVr, št́olkad́ems E:Večk, št́olka·d́ems E:Ba (Mom.) [щёлкнуть] / (mit den Fingern) schnipsen (E:Mar VVr Večk Ba); [прищёлкнуть] / (mit der Zunge) schnalzen (E:Mar Večk); [дать кому-н. щелчок] / jdm. einen Knups (Stüber) geben (E:Mar Atr Večk Ba). čolkat́si͔ń kavto suri͔ńeń, sur-ṕŕaston tarkśan goźd́ińeń E:VVr (II403-4) Ich schüttele meine zwei Finger, ich ziehe meinen Fingern die Nägel ab.

ščolkajems E:Mar, št́olkajems E:Večk (Iter.) [щёлкать] / (mit den Fingern) schnipsen; [прищёлкивать] / (mit der Zunge) schnalzen.

ščolok E:Mar Atr Is, št́olok E:Ba Večk, [?] štolok ML57(E), š́č́olk E:Kad, ščolk E:Kažl ― ščolə̑k M, ščolə̑·k M:MdJurtk щёлок / Lauge. — Russ. щёлок.

ščolokḱe E:VVr (Dem.) id. | mulka·-ščolokḱe E:VVr [мылкий щёлок] / Seifenlauge. ešt́a·kšnośt́ mulka·[‑]ščolokḱe (II355) Sie wärmten Seifenlauge.

ščotka ~ čotka (Gen. ‑ń) E:Mar, št́otka E:Večk ― čotka M:P (Gen. ‑ń) щётка / Bürste. ńiĺ(e) ugolco, śiźǵeḿeń śiśem eźńese͔, v́eśe dolḱiś laŋksonzo. – ščotkat́ńe E:Mar (247) Viereckig, mit siebenundsiebzig Gelenken, alle Schulden liegen auf ihm. – Die Bürste. | alaša-čotka E:Mar [клочок шерсти сзади над копытом] / Haarbüschel hinter dem Hufe (beim Pferde). | at́akš-čotka E:Mar [бичецвет] / Hahnensporn. — Russ. щётка.

čotḱińi E:Mar [? = Hl] (Dem. zu čotka).

ščupa·ms E:Mar [Kažl Jeg], ščupams E:Kad, št́up̀ams ChrE, št́upams E:Večk [?Bug Bag] ― *ščupams (: ščupan, ‑aj) M [трогать] / betasten, befühlen (ChrE E:Bag Jeg); [искать ощупью] / (herum)tasten (z.B. in einem finsteren Zimmer, ein Blinder usw.) (E:Mar Kad Večk). mon [karḿiń] ščupa·ma kjetsi͔n E:Kažl (III299) Ich begann mit den Händen zu tasten. ḿiŕd́eń jožoń št́upamo [E:?Bug] (V94,310) Um des Mannes Sinn zu prüfen. v́eśi ugoltne͔ń št́upasi͔ńᴣ́e E:Večk (III167) Er berührt [durchschnüffelt] alle Ecken. mon užo sovan, mon i št́upasa E:Bag (I278) Fort [Wart]! Ich trete ein und fühle sie an. i št́uṕi[‑]kaṕi dova ejse͔nᴣe͔ E:Bag (I279) Die Witwe fühlt sie an und betastet sie. ščupa·sazo, kapa·sazo E:Jeg (188) Sie wird ihn betasten, sie wird ihn streicheln. — Russ. щупать.

ščupaź: ščupaź moĺems E:Mar щупком идти / tappen.

1šeče·j E:VVr [мужское имя] / ein Männername.

šekšan E ― šɛkšan ChrM, šäkšan FS111(M) M:?P Čemb, šakšan (ML60) ~ šäkšan M:Sel дятел / Specht (ChrM: [дятел пёстрый] / Buntspecht; M:Sel: [дятел чёрный / Schwarzspecht] (= ḱäŕǵä); [старое назв.] / eine alte Ben.). koda šäkšanś šuftsta sukśḱä·t́ targasi͔ M:Sel (IV768) Wie der Specht aus dem Baume Würmer hervorzieht.

šekšat̀a ~ tšekšat̀a ChrE, šekšata ~ čekšata FS111(E), šekšata E:Atr Večk Is Vez, šekšat̀a E, čekša·ta E:Ba, čekšata E:Nask ― šɛkšat̀a ChrM, šäkšata FS111(M), šäkšata M:P Pš Patra ?Sel Prol (Gen. M:P ‑ń), šäkša·ta ~ šäkšata M:Sučk, šäkša·ta M:Ur, šekšata ~ šekša·ta M:MdJurtk дятел / Specht; (ChrEM:) [дятел пёстрый] / Buntspecht. se͔ŕińeń ṕeĺej t́eŕušaś vanni͔ kak šekšata E:Vez (I384) Terjuscha ersieht (sich) eine [Frau] mit einem Leib wie ein Specht. vasə̑·lda ńejəź aša ḱiĺi·ńä, oj mala·v čaštə̑ź śormav čekšata E:Nask (I236) Von ferne gesehen ist sie (wie) eine weisse Birke, beim Näherkommen ist sie (wie) ein bunter Specht. t́eŕć šäkšatań ḱäŕgatań M:Pš (IV27), son t́eŕć šäkšatań[‑]ḱäŕgatań M:Patra (IV22) Er lud den Specht und den Schwarzspecht ein. mon pokaĺəń oću vaĺmät́ maźi tutma· šäkšataks M:Pš (IV198) Ich klopfte an grosse Fenster wie ein schönkropfiger Specht. | ravža šäkšata M:Sučk [дятел чёрный] / Schwarzspecht.

čekšataj E:Mar (Gen. ‑iń), čekšataj E:Gor [дятел] / Specht (= čekšata).

šekšej ChrE, čekšej ~ šekšej FS111(E), čekšej E:Mar, šekšej E:VVr NSurk, šekše·j E:Kad ― šɛkši ChrM, šäkši FS111(M) M:P Pš (Gen. M:P ‑in, Nom. Pl. ‑št) [дятел] / Specht; (ChrEM:) [дятел пёстрый] / Buntspecht, (M:P auch:) [поп] / Pope. šäkšiś karaś v́eńəšḱä M:Pš (IV27) Der Specht höhlte ein Boot aus. | ravᴣ̌a šäkši M:P [дятел чёрный] / Schwarzspecht.

šekšejńe E:NSurk ― šäkšińä M:P (Dem. zu šekšej, šäkši) [дятел] / Specht. eᵪ sur[‑b́iŕa] jonov [t́eŕoń] polazo šekšejńe E:NSurk (I388) Terjuschas Gattin hat Fingerspitzen wie ein Specht [eig.: An Fingerspitzen (betrachtet) ist Terjuschas Gattin (wie) ein Specht].

šel: šel moĺəms M:P [замолкнуть / plötzlich schweigen]. šel moĺi Er verstummt plötzlich.

šeḿetom E ― šematə̑m M:P (Adv.) [полным (быстрым) ходом, быстро] / in voller Fahrt, schnell (z.B. jdn. hinauswerfen) (E); [галопом] / im Galopp (M:P). ardan šematə̑m M:P Ich laufe, fahre im Galopp. — [? Russ. шеметень].

šenže E:Kal, šeńš́ E:Kad, šeńᴣ̌́ä· [E:Šir], šenš [E:?VVr ?Večk] [утка] / Ente. to·n šeńd́žä· kud́ŕa·t, ava·[‑]kuda, to·n tarǵi·t́ [E:Šir] (II438) Ava-kuda, du hast Spinnenlocken [? Entenlocken] abgerissen. | šenžiń stada E:Kal [стая уток] / Entenschar. moĺśt́, moĺśt́ si͔ń, karšuzust si͔nst povś šenžiń stada (2135) Sie gingen immer weiter, es kam ihnen entgegen eine Entenherde. | v́iŕiń šenže E:Kal, v́iŕ-že·ńš E:Kad [дикая утка] / Wildente.

šeṕeĺ E:Atr Gor Večk Is, šeṕe·ĺ E:Kad Nask, šäṕäĺ E:Kažl ― šäṕeĺ M:Čemb, šäṕe·ĺ M:An, šeṕeĺ M:MdJurtk картавый / jmd., der r od. s nicht richtig aussprechen kann, Lispler, überh. jmd., der einzelne Laute nicht richtig aussprechen kann. | šeṕeĺcte͔ kortams [E:?Večk] [шепелявить] / lispelnd, fehlerhaft sprechen. — [? Russ. шепеля́вый, шепеля́вить].

šeṕeĺka·j [E:?Ba] [картавый, шепеляка] / jmd., der nicht alle Laute richtig aussprechen kann, Lispler). | šeṕeĺka·jsta kortams E:Ba [шепелявить] / lispelnd, fehlerhaft sprechen.

šäṕä·ĺijams E:Kažl закартавить / undeutlich zu sprechen, zu lispeln anfangen.

šerba ~ šeŕba (Gen. ‑ń) M:P, šerba [M:Mam], žerba (~ ? šerba) M:Vert жребий / Los. šeŕba targan M:P Ich ziehe das Los. st́aka, [kŕilanäj], ednä·zä st́aka, šuftə̑ń kajama, šerbań targama [M:Mam] (IV397) Steh auf, Krila, steh auf, mein Kind, den Losungsstock zu werfen, das Los zu ziehen! aᵪ kudu ad́e šuftań kajama, saldatsḱej žerbań kĺe, śoraj, targama! M:Vert (VIII464) Komm nach Hause, um den Losungsstock zu werfen, um des Militärdienstes wegen, mein Sohn, das Los zu ziehen! — [Russ. жребий].

šerᴣ̌e E:Večk Is, šerže [E:?Bug], šaržə‑ E:Nask ― šarža (Gen. šaržə̑ń) ~ šarᴣ̌a (Gen. šarᴣ̌ə̑n, Nom. Pl. šarčt) M:P седина / graues Haar (E:Večk Is M:P); [седое место на голове] / graue Stelle auf dem Kopf (im Haar), (E:Večk Is auch: [на поле] / auf dem Acker) (E:Večk Is Nask M:P); [седая голова / Graukopf] (E:?Bug). śeste͔ ńesak si͔ŕe šerže [E:?Bug] (V132) Dann wirst du [es sehen], altes Grauhaar. šaržə śävəźä soń E:Nask Er ist grau geworden [eig.: Es hat ihn die Gräue genommen].

šaržə̑ńä· ~ šarᴣ̌ə̑nä M:P, *šaržəńä M:Pš (Dem. zu šarža, šarᴣ̌a) [седина, седое место (в волосе)] / graues Haar, graue Stelle [im Haar]. kolma šäjäŕńat kasə̑msə̑nza, kolma šaržəńat esə̑st M:Pš (IV750-1) Sie hat ‒‒‒ drei Haare auf ihrem Scheitel, auf ihm drei graue Stellen.

če͔rᴣ̌e͔j ~ [?] čerᴣ̌e͔j ~ čeṙᴣ̌ej E:Mar, če͔rᴣ̌e͔j E:Jeg, šeržeŋ́ E:Atr, šeržej E:VVr, šerᴣ̌ej E:Večk, šerᴣ̌ev E:Is, čerᴣ̌e·v́ E:Ba, čeŕᴣ́ej E ― šaržu ML81(M) M:Ur, šarᴣ̌u ~ šaržu M:P, šarᴣ̌́u M:Pš, šarᴣ̌u M:Kr седой / grau (E:Atr M:P Ur: grau, grauhaarig), (E:VVr auch:) [лохматый (о волосах животных)] / zottig (vom Haar der Tiere); седые волосы / graue Haare (graues Haar), (E:Atr auch:) [седая голова] / Graukopf. ĺiśt́ pŕaso šerže͔i·nde͔ E:VVr (II399) (Und schon) sind auf seinem Kopfe graue Haare hervorgekommen. [śed́]-ala šaržu saras. – kvazś M (IV666) Unter der Diele ist ein graues Huhn. – Der Kwas. latə̑ń ftala šaržu at́äń polk ašči. – kapstat́ńä M:P (IV641) Hinter dem Schutzdach befindet sich eine Schar von grauen Alten. – Die Kohle. [nuva·rgafńek] šardžu kazań [ṕeŕä·ńät́śeń] M:Kr (IV505) Neige deinen grauen Ziegenkopf! | si͔ŕńeń če͔rᴣ̌e͔j E:Mar [седой как золото] / goldgrau(haarig). vaj si͔ŕńeń če͔rᴣ̌e͔j d́edanok (1116) Unser goldgraues Väterchen [richtiger wohl: Unser goldgrauhaariger Grossvater].

*šerᴣ̌i͔jams ~ *šeržijams E:Večk, *šerᴣ̌ijams E:NBajt, čerᴣ̌e·jams E:Ba ― *šaržijams M:Saz, šarᴣ̌əjams (: šarᴣ̌ian, ‑äj) M:P, šarᴣ̌ijams M:Čemb [становиться серым, сереть] / grau werden, ergrauen. pŕaso čeŕńenᴣe͔ šerᴣ̌i͔jaśt́ E:Večk Seine Haare auf dem Kopfe wurden grau. eŕamozoŋk eŕado pŕaso čeŕeŋk šeržijams, kurkso ṕejeŋk ṕev́eŕems E:Večk [Lebt euer Leben bis zu seinem Ende, bis euer Haar auf dem Kopfe grau wird, bis eure Zähne im Mund ausfallen!]. eŕamozonᴣo ańo eŕakšnoś, pŕaso čeŕńenᴣe͔ ańo šerᴣ̌ijams E:NBajt (I468) Anjuscha lebte bis ins Alter, Anjuscha, bis ihr die Haare zu ergrauen begannen. moń uĺi pabaźä, šaržijäj, ṕäšḱəd́i, af šäržijäj, id́ənz(a) aš. – maŕĺɯś M (IV649) Ich habe eine Alte, wenn sie grau wird, wird sie schwanger, wenn sie nicht grau wird, bekommt sie keine Kinder. – Der Apfelbaum. mon šačəmńastə̑n šaržijäś M:Saz (IV481) Er ist (schon) bei meiner Geburt grau geworden.

šarčkə̑də̑ms M:Čemb [становиться серым, сереть] / grau werden, ergrauen (= šaržijams).

šerstjannoj E:Škud [шерстяной] / wollen. kodat sovavtan, doma[‑]pari͔jam, eĺi šerstjannojt́, eĺi šolkovojt́? (VII243-4) Welche (Kleider) hole ich, Doma, meine Schwägerin, die wollenen oder die seidenen? — [Russ. шерстяно́й].

šeŕʿkəms M:P Ur, šiŕkə̑ms ~ šiŕkə·ms M:MdJurtk шевелиться / sich bewegen, wackeln, schwanken, beben.

šeŕʿkəma (~ [?] šeŕʿkama): mastə̑rə̑ń šeŕʿkəma M, mastə̑rə̑n šeŕʿkama M:P [землетрясение] / Erdbeben.

*šeŕʿkəńd́əms (: šeŕʿḱend́an, ‑i) M:P (Frequ. zu šeŕʿkəms) [тихо ходить] / leise gehen.

*šeŕʿkəŋkšńəms (: šerʿḱeŋkšńan, ‑i) M:P (Frequ. zu šeŕʿkəńd́əms).

*šeŕʿkəźəvə̑ms (: šeŕʿḱeźevan ~ šerʿkə̑źevan, ‑i) M:P, *šeŕʿkəźəvə̑ms M:Kr (Inch. zu šeŕʿkəms) [начинать шевелиться] / sich zu bewegen, schwanken, wackeln, beben anfangen. moń aldə̑n mastə̑rś šeŕʿḱəźɯv́ś M:P (IV300) Die Erde unter mir begann zu beben. ot́śuvś, śudufś, [šeŕʿḱeźuv́s maŕäźä] M:Kr (IV380) Der älteste, der Arme, erwachte mit einem Ruck und bemerkte sie.

*šeŕʿkəźəft́əms (: šerʿkə̑źeft́an, ‑i) M:P (Kaus. zu šeŕʿkəźəvə̑ms) [заставлять шевелиться] / jdn. od. etw. dazu bringen, sich zu bewegen.

*šeŕft́əms (: šeŕft́an, ‑i) M:P, šeŕft́əms M:Čemb, šiŕkə·ftə̑ms M:MdJurtk (Kaus. zu šeŕʿkəms, šiŕkə·ms) (tr.) [двигать, встряхивать, заставлять шататься, з. дрожать] / bewegen, schütteln, schwanken machen, wackeln machen, beben machen.

*šeŕfńəms (: šeŕfńan, ‑i) M:P (Frequ. zu šeŕft́əms).

*šeŕfńəkšńəms (: šeŕfńekšńan, ‑i) M:P (Frequ. zu šeŕfńəms).

*šeŕft́əvə̑ms (: šeŕft́evan) M:P, *šeŕft́əvəms M (Refl.-Pass. zu šeŕft́əms) [(мочь) двигаться, шевелиться] / bewegt werden (können). tońd́iit af šeŕft́evan M:P Du kannst mich nicht bewegen (eig.: Ich kann von dir nicht bewegt werden). af pəĺgəńä·ćä šeŕft́əvəĺ M Du hättest nicht dein Bein bewegen können.

šestaj-v́eĺe E [эрз. назв. с. Шестайкино] / ers. Name des Dorfes Schestaikino, Bez. Buguruslan, Gouv. Samara.

še͔śt́orka E:Mar, šest́erka E:Sulli шестёрка / Sechsgespann. še͔śt́orkaso, trojkaso E:Mar (1150) Mit einem Sechsgespann, mit einem Dreigespann (ist sie gekommen). šest́erkaso ḿiḱita ozado E:Sulli (VII88) Mikita sitzt in einem Sechsgespann. — [Russ. шестёрка].

šešḱems E:Mar Večk Gor Sob Petr Jeg, češḱe·ms E:Ba, šeškums E:Kažl, šeškᴕ̈ms E:Atr Kažl Is, šeškᴕ̈mks E:VVr ― *šeškəms (: šeškan, ‑i) M:P, *šeškəms M:Pš, šäškə̑ms M:Čemb Sučk Ur, šeškᴕ̈ms M:MdJurtk [давить, мять, раздавить, растоптать, прорвать] / drücken, quetschen, zerquetschen, zerstampfen, zerwühlen, (E:Mar Večk Petr Kažl auch, M:Sučk Ur:) [молотить] / dreschen (E:Mar Večk: wenn die Pferde anstatt des Dreschens mit dem Dreschflegel das Getreide mit den Füssen stampfen [E:Mar: nur Erbsen]; E:Kažl: Hanf, Flachs, wobei auf die Früchte, nicht auf die Stengel geschlagen wird, sowie vom Dreschen des Getreides; M:Sučk: den Hanf od. Flachs, dessen Spitzen abgebrochen sind, aufs neue “dreschen” [mit den eigenen Füssen od. indem man Ochsen ihn stampfen lässt]; M:Ur: dreschen, indem man Pferde die Ähren stampfen lässt), (E:Mar auch:) [месить] / kneten (Lehm durch Treten der Pferde), (E:Kažl auch:) избить / durchprügeln. ḿäźe sonᴣe͔ mućasi͔[‑]t́eĺešasi͔, ḿäźe šešksi͔[‑]tapasi͔ E:Sob (III99) Was plagt ihn, was bedrückt ihn? śuri͔ń ṕivcumsta-šešḱemsta kaci͔ź ejeń [ḿejeĺćḱe] pulcti͔ńt́ – “koloda pulct”, “śupav pulct” – ḱekšse͔ź avńas E:Petr (VIII108) Wenn man Getreide drischt und stampft, wird die allerletzte Garbe – “Kornkastengarbe” oder “Reichtumsgarbe” – verborgen in der Darre zurückgelassen. ḿes šäškat šəžä·ŕt́ laŋga M [Was stampfst du auf dem Stroh?]. son šäškəńźä šužä·ŕʿńəń M [Er zerstampfte das Stroh]. t́äjt́ šešḱä ad́o·žat́ńəń, kudu sa·k M:Pš Verdirb nicht (beim Toben) deine Kleider, komm nach Hause!

*šešḱińä M:Katm (Dem. zu *šešḱi) [роющийся] / einer der zerwühlt. soń aš ṕŕalksə̑ń śuduft́ šešḱińac (IV112) Der Unglückliche hat niemanden, der das Kissen zerwühlt.

šešḱeńems E:Večk, češḱe·ńems E:Ba ― šeškəńd́əms M:P [Pš], šäškə̑ńd́əms M:Čemb Sučk Ur (Frequ. zu šešḱems usw.). t́äjt́ šešḱəńd́ä ad́o·žat́ńəń, kudu sa·k M:Pš Verdirb nicht (beim Toben) deine Kleider, komm nach Hause!

šäškuvə̑ms M:Ur (Refl.-Pass. zu šäškə̑ms) [сваляться] / zottig werden (z.B. Haar).

šešḱev́t́ems E:Mar (Kaus. zu šešḱems) [молотить (горох)] / (Erbsen) dreschen (indem man Pferde das Erbsenstroh stampfen lässt).

šev́eŕka E:Gor [замёрзший навозный комок] / gefrorener Klumpen Pferde- od. Kuhmist.

šev́eŕńa ChrE E:Atr [корзина для мякины] / Korb, Spreukorb (Korb aus Weidenruten, eine Arschin hoch, nach oben zu breiter werdend, in dem im Stall Spreu für Brühfutter aufbewahrt wird, russ. плетёнка). o·fto še·v́eŕńa pulozo·nzo soć (III274) Der Bär band einen Spreukorb an seinen Schwanz. — Vgl. russ. шевере́нька.

šəĺ: šəĺ moĺəms M:P [вдруг взлетать] / plötzlich auffliegen (z.B. eine Entenschar).

šəĺe·tka M:P [жилет] / Weste (= ufa·jka M:Alk). — [Russ. жиле́тка].

šəĺĺ M:Pš, źeĺ M:Čemb: šəĺĺ moĺəms M:Pš, źeĺ moĺəms M:Čemb [вдруг онеметь] / plötzlich verstummen. šəĺĺ moĺćt́ naroć M:Pš Die (lärmende) Volksmenge (z.B. in der Dorfversammlung) verstummte plötzlich. — [Vgl. šel].

šəńe·ĺ M:Vod, žińeĺ M:Pičep [шинель] / Mantel. laŋgə̑zi͔nza makśśt́ saldakskoj žińeĺ M:Pičep (VIII264) Man gab ihm einen Soldatenmantel an. | šəńe·ĺ-loskə̑tḱä M:Vod [оборванная шинель] / zerlumpter Mantel. šəńe·ĺ[‑]loskə̑tḱä maŕäń laŋksə̑nza (IV205) Marja hat einen zerlumpten Mantel über sich (gedeckt). — [Russ. шине́ль].

šə̑rʿta·d́əms M:Ur [чиркнуть, зажечь (спичку), шаркнуть (ногой) / anstreichen, anreissen (z.B. ein Zündhölzchen), kratzen (mit dem Fusse)] (= šorka·d́əms M:MdJurtk).

šə̑rʿti͔jəms M:Ur (Iter.).

šəŕi·ŋka (Gen. ‑ń) ~ šeŕi·ŋka M:P, šəŕi·ŋka M:Čemb [длинный, узкий головной платок] / langes, schmales Kopftuch (M:P: längliches, rechteckiges Kopftuch, aus drei weissen Tüchern, die die Breite eines Kopftuches namens pŕärćä haben, zusammengenäht, an den Ecken (roter od. blauer) Baumwollstoff (kumać; wird noch in Alkino verwendet); vgl. v́äzka). — [Russ. шири́нка].

šəŕi·ŋkańä M:P (Dem.).

ši͔b́eĺ E:Mar, šib́eĺ E:Večk Is, šib́i·ĺ E:Ba ухаб / Grube, Vertiefung (im Wege, bes. im Winter). — Russ. [шибель].

šib́iĺf́t́ims E:Kad [катиться (сани)] / umkippen (Schlitten).

1šiča· M:Čemb, šičä M:Sel: ṕińəń šiča· M:Čemb, ṕińəń šičä M:Sel ячмень (в глазах) / Gerstenkorn (am Augenlide) (= ṕińeń čečej E). ― Tschuw. ? čəᴣ̌ə usw.

ši͔če͔j E [мужской член] / männl. Glied.

šička M:P (Gen. ‑ń) [маленький и худой человек] / kleiner u. magerer Mensch. — [Vgl. russ. ? сыч].

šildi͔m E:Večk ― šuldə̑m M:Sučk, žoldə̑m ~ žuĺd́əm M:Čemb, šoĺd́əm M:Ur, šə̑ldə̑·m M:MdJurtk [высшая вершина чего-н.] / die oberste Spitze von etw. (E:Večk M:MdJurtk); [темя] / Scheitel (die höchste Stelle des Scheitels; = kasə̑m, M:Ur auch: Scheitel, wo die Kopfhaut durch das Haar scheint, kasə̑m ist etwas weiter vorn) (M:Čemb Ur [Sučk]); [žuĺd́əm] [член жеребца] / Rute des Hengstes (M:Čemb). soń šə̑ldə̑·mə̑ts valda M:MdJurtk [Sein Scheitel ist leuchtend] (wird von einem kahlköpfigen Alten gesagt). | pando-šildi͔m ~ pando-ši͔ld́im E:Večk ― pandə̑·-šə̑ldə̑·m M:MdJurtk [вершина горы, холма] / Hügelgipfel, Berggipfel. | pŕa-ši͔ldi͔m ~ ṕŕa-šildi͔m E:Večk ― pŕä-žoldəm ~ pŕa-žoldə̑m M:Čemb, pŕä-šuldə̑m M:Sučk, ṕŕä·-šə̑ldə̑·m M:MdJurtk [темя, макушка] / Scheitel, Wirbel (E:Večk M:MdJurk); [черепная коробка] / Hirnschale (M:Čemb Sučk MdJurtk).

šiltad́ems E:Atr (Mom.) [икнуть] / einmal hicksen.

šiltajems E:Atr (Iter.) [икать] / hicksen.

šiltajet́ems (3. Sg. Präs. šiltajet́i, 3. Sg. Prät. šiltajet́eć) E:Atr (Pass. zu šiltajems) [икать] / hicksen.

šimi͔šej E:StDemk [назв. с. Шемышей Пенз. обл. / Name des Dorfes Schemyschej]. moĺiń[‑]d́äŕat šimi͔šejev bazarov, iĺa rama, śema[‑ejd́ńem], kalaća (VII172) Wenn du auf den Markt von Schimyschej gehst, so kaufe, Sema, mein Kind, keine Semmel!

šimi͔šejskoj E:StDemk [происходящий из Шемышея] / aus Schemyschej herstammend. vaj šimi͔šejskojt́ šakšuri͔ńenza (VII170) Aus Schimyschej sind ihre Festschuhe (gekauft).

šina E, ši͔na E:Večk, čina E:Is ― ši͔na M:P (Gen. ‑ń, Nom. Pl. ‑t) [шина] / eiserner Reifen am Rad. — [Russ. шина].

ši͔nańä M:P (Dem.).

šiŋka M:Sel кабак, шинок / Schenke. — Russ. шино́к [< Schenke].

šiŋka·ročka M:Avg [шинкарка] / Schankwirtin. — [Russ. шинка́рочка].

šińd́u M:P [ругат.] / ein Schimpfw.

šip E ― ši͔p (Gen. ‑ə̑n, Nom. Pl. ‑t) ~ čip M:P, či͔ṕ M:Pš [шип подковы] / Stollen am Hufeisen. — Russ. шип.

ši͔pkasto E:Mar, šipkasto E:MKly (Adv. zu *ši͔pka, *šipka) [быстро] / schnell. iĺaka moĺe bojkasto, iĺaka šaga ši͔pkasto! E:Mar (1140) Gehe nicht (so) rasch, mache nicht so schnelle Schritte! ĺukaj ḱišt́i šipkasto E:MKly (VII46) Ljukaj tanzt schnell. — [Russ. шибко].

šira E:StDemk ― šra ~ šə̑ra· ChrM, šra ~ šə̑ra (Gen. ‑n) M:P, šra ~ šə̑ra· M:Kr, šə̑ra· M:Pš Saz, šra M:Jožka, šə̑ŕä· M:Sučk (Nom. Pl. šə̑ŕa·t), šira M:Senk, šiŕä· M:Ur стол / Tisch. jarmak ćoti͔, jarmak lovni͔, šira lankso, son sto lankso E:StDemk (VII170) Er zählt Geld, er rechnet Geld, auf dem Tische, auf der Tafel. šə̑ra·sta fat́äś suka·ś ṕejəĺńä M:Pš (IV103) Die Hündin ergriff ein Messer vom Tische. šra laŋga čeśt́əńäźä M:Kr Auf dem Tische ist meine Bewirtung. koŕäńćavanza kolma šə̑ra·də̑nzə̑n, šə̑ra·də̑nzə̑n laŋga akša skat́əŕnzə̑n M:Kr (IV273) In jeder Kammer [hatte er] drei Tische, auf den Tischen weisse Tischtücher. kormań̄t́t́(ä) uĺiš́t́, pojlań̄t́t́(ä) uĺiš́t́ šə̑rań̄t́t́əń laŋksa M:Saz Eure Speisen sind, eure Getränke sind auf eurem Tische. ozks-otškə̑ńäś povə̑də̑maś šrat́śəń laŋks(a) uĺi M:Jožka Das Opfergefäss, der Korb zum Aufhängen ist auf deinem Tische. alə̑ń ṕit́ńä ṕit́ńə̑c, šə̑ra· laŋga čeśt́əc. – komĺäś M (IV614) Sein Preis ist der Preis eines Hühnereis, auf dem Tische hat er Ehre. – Hopfen. | šra·-na·rdafks M:P (Gen. ‑ə̑ń) M:P [объедки со стола] / Reste der Speise, die nach der Mahlzeit vom Tische abgewischt werden. | šra-ṕe ~ šəra-ṕe M [конец стола / Tischende]. | šəra-ṕesa M [(Iness.) во главе стола / am Tischende]. — Türk.; vgl. osm. dschag., Krym-Dial. širä viereckiger Tisch; tel. schor. širǟ Unterlage aus Birkenruten, auf die man das Fleisch der Opfertiere legt; (schor.) Bett.

šrafks M:P (Gen. ‑ə̑ń) [материал для стола] / Material für einen Tisch.

1šiŕa·s M:Sel [ржаной пирожок с молочной кашей и яйцом в середине] / kleine Roggenpirogge, in der Mitte Milchbrei u. Ei; [эполет (круглый)] / Epaulette (rund).

šəra·śḱä M:P, šraśḱä M:Pš (Gen. ‑ń), šiŕa·śḱä M:Čemb (Dem. zu šiŕa·s) лепёшка / eine viereckige Pirogge aus (M:Pš: gesiebtem) Roggenmehl (M:P Čemb: innen Brei mit Zwiebeln; [M:P: klein, wird nicht mehr bereitet]; M:Pš: aussen mit “Fastenöl” bestrichen, innen Hirsebrei, Zwiebeln u. Leinöl [wurde] am Vorabend des Winter-Michaelis [? gegessen, ? gebacken]).

šiš E:Atr Večk Is, čiš E:Ba, šiša E:Kad ― šiša M:Pš An (Gen. M:Pš ‑ń), šiš M:Čemb Sučk Ur MdJurtk [овин из жердей] / Darre aus Stangen (E:Atr: tschuw.; E:Ba: ein zeltförmiges Gestell, worauf der Hanf (kańśt́) zum Trocknen gelegt wird; darunter wird kein Feuer gemacht; M:MdJurtk: Gestell samt Garben; vgl. šišma·l) (E:Atr Večk Is Ba Kad M:Pš Čemb An Sučk Ur MdJurtk); [палаточное прикрытие на земляном подвале зимой / zeltförmiges Gestell im Winter auf dem Erdkeller (mact)], mit Stroh bedeckt, damit der Schnee nicht in den Erdkeller kommt (E:Ba). | šiš-jama E:Večk Is ― šiš-jama M:Sučk овинная яма / Darrengrube (zum Heizen). | šiš-ma·l M:MdJurtk [šiš + tat. mal ‘Eigentum, Gut’] [подставка для сушки зерна] / Gestell zum Trocknen des Getreides (ohne Garben).

šiška E:Kad, *šišḱä̆ E ― šiška M:P (Gen. ‑ń) [шишка, костный нарост] / Beule, Überbein, Zapfenfrucht (E:Kad); шишка / Hopfenzapfen, Hopfenfrucht (M:P). mokšindaškat komuĺań avańt́ šiškinza E (VII146) Gross wie Fäuste sind der Hopfenmutter Zapfen. — Russ. шишка.

šiškaftoms E:Bokla [нанести удар, хлестнуть] / einen Streich geben, schwippen.

ši͔šḱińiŋka E:Mar [родовое имя в песне / Name einer Sippe in einem Hochzeitsliede]. iĺado ṕeĺe, iĺado, ši͔šḱińiŋkań sukado, ši͔šḱińiŋkań ḱiskado! (1128) Fürchtet nicht, fürchtet nicht die Hündinnen Schischkininka (= Verwandtschaft der Braut), die Hunde Schischkininka!

ši͔v́eč (~ čiv́eč) E:Mar, šiv́e·č E:Atr VVr, šiv́eč E:Kad, či͔v́i·č E:Ba, šiv́eć E:Večk ― šəv́e·č ~ šv́eč (Gen. ‑en, Nom. Pl. ‑t) M:P, šəv́e·č M:Pš Katm, šiv́e·ć M:Čemb, živ́eć M:Temn швец / Schneider. fḱä kudńä·t́ esa šəve·čt́ (ši‑) stašt́[‑]pandi͔št́ M:Katm (IV112) In dem einen Hause nähen und flicken Schneider. vaj ṕińəś, ṕińəś šiv́e·čt́ f́ed́äńac [M:P] (IV68) Ach, der Hund, der Hund, Schneiders Fedja! | živ́eć-at́äńä M:Temn [старик-швец, старый швец] / der Schneider-Alte, der alte Schneider. živ́eć[‑]at́äńäń śorańac f́ḱäńä (VIII284) Der Schneider-Alte hat (nur) einen einzigen Sohn. | šiv́eč-lomań E:Naz [портной / Schneider-Meister, Schneider-Mann, Schneider]. čijatan ‒‒‒ portnoj aĺańd́i, šiv́eč[‑]lomańd́i! (VII180) Ich verheirate dich ‒‒‒ an einen Schneider, an einen Schneider! — Russ. швец.

šiv́ećḱe E:Večk (Dem. zu šiv́eć) [портной] / Schneider. bazargańt́ jaḱit́ kafto šiv́ećḱet́ (I175) Durch den Basar streifen zwei Schneider.

ška ChrE E:Mar VVr Petr Hl Bug Večk Is время / Zeit. moĺev́ĺin, a mońeń ška araś E:Mar Večk Ich möchte gehen, habe aber keine Zeit. saś škazo, saś porazo E:Bug Seine Zeit ist gekommen, seine Stunde ist gekommen. a lamu škańt́ mon jutaftan E:Hl (1160) Eine kurze Zeit werde ich (dabei) zubringen. t́et́e škastońt́ i sud́ŕäźat, vad́ŕäźat E:Mar (1156) Welches jetzt [zu dieser Zeit] gekämmt und geglättet ist. t́e škańt́ ejste͔, t́iŕakaj, a v́edun̄ne͔ń se͔v́ivan E:Mar (1184) Zu dieser Stunde, Ernährer, kann ich (ja) nicht von dem Zaubergeiste aufgefressen werden. uj, t́e škańt́ ejste͔, ĺeĺakaj, ton tujiń, kadi͔ń śed́ejsat E:Mar (1222) O, um diese Stunde, Brüderchen, hast du das Herz eines, der fortzieht und alles verlässt. kula·n ‒‒‒ ṕetro·uń čiste͔· ob́e·d́ńa[‑]ška·ńd́e E:Is (I320) Ich werde sterben ‒‒‒ am Petrustage, um die Zeit des Mittagsgottesdienstes. | a lamoška E:Mar [некоторое время, немножечко] / eine kurze Zeit, etwas, ein wenig. a lamoškado eśt́ kuźev́t́ (292) Es fehlte (nur) wenig, dass sie hinaufgeklettert wären. | *a paro ška E:Mar [неудобное время] / Unzeit. | a škava E:VVr [не вовремя, слишком рано] / zur Unzeit, zu früh. | *ab́e·t-ška M:P [обеденное время / Mittagszeit]. | ab́e·t-škada M:P (Abl.) [в обеденное время] / um die Mittagszeit. | ašolgaduma-ška E:Mar [полумрак, сумерки, рассвет] / Zwielicht, Dämmerung, Tagesanbruch. | eŕva škasto E:Večk [в любое время / zu jeder Zeit]. | jarcamo-ška E:Mar Večk [время еды] / Essenszeit. | kov-ška M:Sel [примерно один месяц / ung. ein Monat]. t́äńi af savan, śestraj, kow[‑]ška (IV809) Schwester, jetzt kann ich nicht vor einem Monat zurückkommen. | kolma kov-ška M [время трёх месяцев, примерно три месяца / die Zeit von drei Monaten, ung. drei Monate]. | ńed́ĺa-ška E:Mar ― ńed́äĺa-ška M:Sel [около недели, примерно одна неделя] / die Zeit einer Woche, ung. eine Woche. eŕäś[‑]t́ejś ńed́ĺa[‑]ška E:Mar (2115) Er lebte so eine Woche lang. tuś kafta [ńed́äĺa‑]škańi M:Sel (IV809) [Er begab sich jetzt schon für zwei Wochen weg]. mon af savan t́äńi ńed́äĺa[‑]ška M:Sel (IV808) Ich kann jetzt vor einer Woche nicht zurückkommen. | škado iḱeĺe E:Mar [преждевременно, слишком рано, не вовремя] / vor der Zeit, zu früh, unzeitig. | škań-škań E:Mar Večk [время от времени, порой, временно, на время, по временам] / zeitweise, zeitweilig, zuzeiten, von Zeit zu Zeit. | t́e škas E:VVr до сих пор / bisher, bis zu dieser Zeit (Stunde). | škasto E:Mar [по временам] / von Zeit zu Zeit. | t́aškada M [в это время] / zu dieser Zeit. | iśak t́aškada M [вчера в это время] / gestern zu dieser Zeit. | t́e škańt́ E:Petr в это время / zu dieser Zeit. t́e [škańt́] čijań [pat́ańt́] rottne͔ a eŕet́ (VIII12) Die Verwandten der Braut sind unterdessen nicht anwesend. | v́e ška E:Večk MKly NSurk [одних лет, ровесник] / gleichaltrig, Altersgenosse. saśt́ ĺeĺanok, v́e škanok E:Večk Es sind gekommen unsere älteren Brüder und unsere Altersgenossen. — [Vgl. doch (224) aĺat v́eškat, offenbar ‘ältere und jüngere Brüder’].

škańe: a paro škańe E:Mar [не вовремя, некстати] / zur Unzeit. | kona škańe ChrE [до тех пор пока, в то время, как] / solange als, während. | ṕeĺe-v́e-škańe ChrE E:Is ― ṕɛĺɛ̆-v́e-škadă ChrM [в полночь] / um Mitternacht. ṕeĺe[‑]v́e[‑]ška·ńd́e ḱipa·j[‑]eŕźa· surgo·śkšne͔ś E:Is (I161) Um Mitternacht wachte die Ersänin Kipaj auf. | śe škańe ChrE E:Mar [в то время, тогда] / zu der Zeit, damals, (E:Mar auch:) [тем временем] / unterdessen. śe škańe motros ozaś povoskańt́eń di͔ tuś E:Mar (294) Unterdessen setzte sich Motros in den Fuhrwagen und fuhr davon. | t́e škańe E:Mar [в это время, сейчас, теперь] / zu dieser Zeit, jetzt, nun; [тем временем] / unterdessen. možot uĺit́ t́e škańe lamo vaĺǵejiń maŕićam (1210) Vielleicht gibt es zu dieser Stunde [viele], die meine laute Stimme hören. možot t́e škańe, avakaj, maŕit́ ṕiĺińet́ (1202) Vielleicht, Mütterchen, hören deine Öhrchen jetzt.

‑škakśt́: kaftə-škakśt́ M:Pš [два раза / zweimal]. | kolmə̑-škakśt́ M:Pš [три раза / dreimal]. | śiśəm-škakśt́ M:Pš Čemb [семь раз] / siebenmal (= śiśəmkśt́ M:Sučk) (M:Pš); [? примерно семь раз] / ? ung. siebenmal (M:Čemb).

šḱińe E:VVr (Dem. zu ška) [времечко] / Zeit. šḱińet́ sakšni͔ ńej tujeḿe E Es naht für dich die Zeit abzufahren. eńe· poka·jt́ńeń mon v́i·kšńiń śena·kozi͔ń šḱińe·ste͔ (II358) Diese Festhemden habe ich zur Zeit der Heuernte genäht.

škaĺik E ― škalka M:P (Gen. ‑ń) шкалик / Achtelstof (ein [Branntwein-]Mass). — Russ. шкалик.

1škams ChrE E:Atr Ba Bag Večk [Sarat] ― škams ChrM M:P Čemb Ur (gew. mit tŕams als Par.-Wort) [рождать] / gebären, (E:Ba auch:) воспитать / erziehen, aufziehen, grossziehen; (E:Sarat:) воспитывать, вынянчивать, выводить в дело / grossziehen, aufziehen, erziehen, [?] einschmieren, [?] gewöhnen. ava·ś a šḱi E:Ba Die Frau gebiert nicht. moń sajeń polam a šḱi-tŕi E:Večk Meine genommene Gattin gebiert und nährt keine Kinder (ist unfruchtbar). polatkak sajńit́, polast a šḱit́[‑]tŕit́ E:Bag (I3) Gattinnen werden genommen, die Gattinnen gebären und nähren nicht auf. pakšaś kasś apak ška, apak tŕa E:Sarat Das Kind ist aufgewachsen ohne Erziehung, ohne Fürsorge. škaj-tŕäj M (Die Frau) gebiert (soeben). avaś škaj-tŕäj M:P Die Frau liegt im Kindbette, ist am Gebären. škaḿä-t́ŕäḿä it́t́ M:P [Wir haben Kinder geschaffen (?) und aufgezogen].

*šḱi (: šḱikaj [Anr.]) E:Mar ― škaj ChrM M:P Kr Vert Čemb Bold Sučk Bar (Nom. Pl. M:P škašt) [родительница, роженица] / Erzeugerin, Gebärerin (E:Mar M:Čemb Bold); бог / Gott (ChrM M:Kr Vert Čemb Bold Sučk); [икона, образ] / Heiligenbild (M:P); небо / Himmel (M:Vert). avakaj, šḱikaj, av́ińem E:Mar (1202) Mutter, meine Erzeugerin, Mütterchen! vaj škajeń t́eŕäj śuduf ava! M:Bar (VIII292) Eine gotternährte arme Frau! moń užäĺ škaiźä, d́äd́äźä M:Bold [Ich fühle Weh wegen meiner Gebärerin, meiner Mutter]. kučićä[‑]azi͔ćä škajćä d́äjaćä M:Čemb [= Kars] (IV251) Der, der dich schickt, der, der (es) dir erlaubt, ist deine Gebärerin, deine Mutter. škai t́äd́äńäśḱäń M [Unserer Mutter (Gen.) od.: Unsere Mutter (Obj.)]. ḿeźəń škaj kandə̑ńźä? M:Kr [Was für ein Gott hat dich herbeigetragen?]. tŕak, škaj, koŕməĺəć, solʿtaj-at́ä, ḱäŕäḿed́ M:Bold [? Nährender Gott, Ernährer, Soltaj-Alter, Kärämed!]. mon škajt́ palan, ašińä śäft M:P [Ich küsse das Heiligenbild, ich habe es (od. sie) nicht genommen!]. [ḿirsa] varajat, škajəń palajat [M:P] (IV287) Du bist einer, der in der Dorfversammlung (falsch) schwört, einer, der das Gottesbild küsst! vad́ škajt́i kućiᵪt́ kačamsna M:Vert (VIII440) Gegen den Himmel steigt ihr Rauch (‘steigen ihre Räuche’). | škaj-at́a E:Petr [старший на молянах / “Gottes-Mann”, Opferpriester]. ĺijasta [ozne͔kšne͔śt́] “škaj-at́at” (VIII78) Bisweilen wurden die Opferzeremonien von škaj-at́at (Gottes Alten) verrichtet. | škaj-baba E:Petr [старшая на молянах / “Gottes-Alte”, Beterin-Alte]. sońändza [ḿerćt́] škaj-baba (VIII78) Sie wurde škaj-baba (Gottes Alte) genannt. | škajend́i ozə̑ndi͔ (lomań) M:P [набожный (человек)] / fromm(er Mensch). | šḱi-pas ChrE E:Mar Večk Bug MdBugur, šḱi-pa·s E:Ba, šḱi-paz E, škaj-pas [E:Bug], škaj-pas (škaj-bas) E:MKka, ška(j)-pas E:Sarat ― škabavas ~ škabas ChrM, ška-bavas M:P Pš Pal Alk Čemb Sučk (Gen. ška-bavazə̑ń), škaj-bas M:Ur (Anr. M škä-bavasḱäj) (škaj + pavas) [небесный бог] / der Himmelsgott (E:Mar Večk: = ńišḱe-pas); (E:Ba:) кормилец бог / Ernährer-Gott. ńišḱe-pazoń, šḱi-pazoń E:Večk Nischke-pas, der Schöpfer-Gott hat ‒‒‒ (aus einem Zauberspruch). šḱi-pazoń, ńišḱe-pazoń ṕeŕvoj lomańeze͔ E:Bug Der erste Mensch des Schöpfer-Gottes, Nischke-pas. ńišḱe-pazoń, šḱi-pazoń uĺi ińe v́ed́eze͔ E:MdBugur Nischke-pas, der Schöpfer-Gott hat ein grosses Wasser. ńišḱe[‑]pazoń, [šḱi‑]pazoń ińe pakśa E:NSurk (III146) Eine grosse Feldmark des Nischke-pas, des Himmelsgottes! [ńišḱe‑]pas, škaj[‑]bas, makst rašti͔ ḱiĺd́eḿa E:MKka (III29) Nischke-pas, Himmelsgott, gib (uns) sich mehrendes Vieh! ška[‑]bavas koŕməĺəć M:Pš (IV741) Himmelsgott, Ernährer! ot́śu škaj-bas M:Ur [Grosser Himmelsgott] (wurde beim Opferfest des Dorfes, v́eĺəń osks od. v́eĺ-osks, angebetet). ška-bas toba M [Bei Gott!] (Fluch). | v́ɛŕd́ɛ̆-škabavas ChrM, v́äŕd́ä ška-bavas M:Pal Alk [верхний, небесный бог] / der oben befindliche Gott, der Himmelsgott. | škajəń śuduf M:Pš [Mam] Kars [проклятый богом / der Gottverfluchte]. | škajəń t́äšt́ä M:Sučk [родинка] / Muttermal. | šḱi-t́ŕi E:Bag [воспитывающий / schaffend u. nährend]. šḱi-t́ŕi pas, koŕḿińeć, varčtak mastor laŋks, panᴣ̌it́ ḿeńeĺeń ḱeŋkšet́, noldak ṕiźemńe, vanok v́ijev varmado [Schaffender und nährender Gott, Ernährer, blicke auf die Erde, öffne deine Türe des Himmels, schicke Regen, behüte (uns) vor heftigem Winde]. | škaj-urma· M:Pš Sučk [божеская болезнь] / gottgesandte Krankheit. | škaj-vasta M:P [шкаф для образов] / Schrank für Heiligenbilder. | v́äŕä škaj ~ v́äŕd́ä škaj M:P [верхний, небесный бог / Gott droben, der Himmelsgott].

šḱiń E:Mar Ba Sar Večk SŠant, išḱiń E:Šir ― škajeń M:Bar [šḱi, škaj + ‑ń (Adj.-Suff.; im Ers. teils vielleicht hiatustilgendes ‑ń von Verbind. wie šḱi(ń) ava)] [родившая, роженица] / eine die geboren hat, Gebärerin (E); родимая (мать) / eigene, liebe (Mutter) (E:Mar Večk SŠant). šḱiń koŕmakaj E:SŠant Eigene, liebe Mutter. škajeń d́äd́anctə̑ vaśu ṕeńendaj M:Bar (VIII294) Vasju klagt zu seiner Mutter. | šḱiń ava E:Mar Sar Večk (Anr. š. ‑kaj), išḱiń E:Šir, šḱiń E:Ba родимая мать, кормилица / eigene, liebe Mutter, Gebärerin-Mutter, Ernährerin (vgl. koŕmakaj). t́iŕiń t́et́am, šḱiń avam E:Mar (1166) Mein Vater-Ernährer, meine Mutter-Erzeugerin. oᵪ śt́epse͔ araśt́ t́iŕiń t́et́at, šḱiń avat E:Mar (1214) O, auf der Steppe gibt es dir nicht den Vater-Ernährer, die Mutter-Erzeugerin. moń ara·ś išḱiń a·v́iŋ́ǵiḿ E:Šir (II436) Ich habe keine mütterliche Mutter. mon au·ĺ prosto·j t́ät́ka·ń šḱiń äjkakš E:Ba (I325) Ich bin nicht eines einfachen Vaters eigenes Kind. šḱiń-t́ŕiń avam E:Večk Meine eigene, liebe Mutter. šḱiń-tŕiń avasto ańo skamńenᴣe͔ E:Večk Anjo ist ihrer lieben Mutter einziges (Kind).

*šḱińe E:Mar (Anr. ‑kaj ~ šḱińikaj), škińekaj E:Večk (Anr.), šḱińi‑ ~ ušḱińi‑ E:Petr ― škajńä M:P Kr Čemb MdJurtk (Anr. M:Čemb ‑j) (Dem. zu šḱi, škaj) [роженица, родительница, мамочка] / Gebärerin, Erzeugerin, Mütterchen (E:Mar M:P Kr Čemb); [бог] / Gott ([E:?Mar] M:Čemb); [образ] / Heiligenbild (M:P: kleines) (M:P Kr). šḱińeń t́ejt́eŕ kastargo tuś praksta muśḱeḿe: či͔ ńejiźe, sajiźe; kov ńejiźe, eśe sajt́. – ḱeĺḿeś E:Mar (259) Die stattliche Tochter der Mutter [richtiger doch: Gottes Tochter Kastargo] ging, um Beinbinden zu spülen: die Sonne sah sie, nahm sie hinweg; der Mond sah sie, (aber) nahm sie nicht hinweg. – Der Frost [Reif]. iĺa avaŕd́e, avakaj, iĺa [ḿeĺavto], šḱińikaj! E:Mar (112) Weine nicht, Mütterchen, trauere nicht, Gebärerin! fat́it́ eźit́, šḱińekaj, mońćiń valne͔ze͔m? E:Mar (1174) Hast du, Erzeugerin, erraten oder nicht meine Worte? uᵪ, av́ińim[‑]šḱińimat E:Petr (VIII194) O, meine Mutter, die du meine Gebärerin bist! baslavamaka, ušḱińimat avakaj E:Petr (VII208) Segne mich, Mutter, die du meine Gebärerin bist! škajńanc-t́äd́äńanc vakss ozaś M [Er setzte sich neben seine liebe Mutter]. škajńac-t́äd́äńac M:Kr [Seine Gebärerin-Mutter]. škajńäźat! M:Čemb Ach, du lieber Gott! (eig.: Du bist doch mein Gott). kučəma·k, d́äjaj, kučəma·k, škajńäj M:Čemb [= Kars] (IV251) Schicke mich, Mutter, schicke mich, Gebärerin! | škajńä-uža M:Kr [угол с образом, красный угол] / Heiligenbildecke (in der Volksd.).

*išḱiŋǵe E:Šokša (Dem. zu išḱi) [роженица] / Gebärerin. avakaj, avakaj, avakaj, išḱiŋǵiḿ, aźuka t́eŕd́ik vaśa[‑]babat́! (VII440) Mutter, Mutter, Mutter, (du) meine Gebärerin, geh und rufe die Vasja-Alte herbei!

šḱińeń ~ šḱińiń E:Mar, šḱińiń E:Hl, šḱińeń E:Sar, šḱińi·ń E:Gol [šḱińe + adjekt. od. hiatustilgendes ‑ń] [роженица, родительница] / Gebärerin, Erzeugerin [mütterlich, eigen, lieb]. šḱińeń avazo E:Sar [Seine eigene, liebe Mutter]. šḱińeń avakaj, koŕmakaj E:Mar (1172,174,200) Mütterchen, Erzeugerin, Ernährerin! iḱeĺev varšti͔ń, araś šḱińeń moń avam E:Mar (1188) Ich blickte vorwärts, meine Mutter-Erzeugerin ist nicht (hier). šḱińiń avanok [ḿeśt́] t́ejńi? E:Mar (114) Unsere Gebärerin, die Mutter, was tut sie? šḱińiń avazo čav́iźe E:Mar (140) Ihre Mutter, die Erzeugerin, schlug sie. aźoka šḱińiń avańeń! E:Mar (156) Gehe doch zur Mutter, der Erzeugerin! avaŕd́an šḱińiń avadum E:Hl (1160) Meine Mutter, die Erzeugerin ist schuld, dass ich weine. ara·ś moń šḱińi·ń t́ät́i·ńᴉm E:Gol (VII414) Meinen lieben Vater gibt es nicht.

šḱića-: šḱića-tŕića E:MKly [роженица (и) кормилица (мать) / Gebärerin (u.) Ernährerin (Mutter)]. šḱića-tŕića uĺeze͔ (VII10) Eine Kindergebärerin soll sie sein.

*šḱitrams [E:?Bug] [šḱi + trams] [рождать (и кормить)] / gebären (u. nähren). už sajeń polaŋk šḱitramo (V10) So werden die von euch genommenen Frauen (Kinder) gebären. sajeń poli͔ńest si͔nst šḱitri͔ĺt́ (V262) Ihre genommenen Frauen gebaren Kinder. ńišḱe[‑]paz[‑]v́ijse͔ polanok šḱitri͔t́, oc šačińek eŕit́ (VIXII) Mit Gottes Hilfe gebären unsere Frauen (Kinder) und unsere Neugeborenen leben. si͔ń saiĺt́ polat polastkak šḱitŕiĺt́ (V58) Sie nahmen Frauen, und ihre Frauen gebaren Kinder.

škaft E:Večk [зародыш, ребёнок] / Leibesfrucht, Kind. | škaft-tŕaft E:Večk, škavt-tŕavt [E:?Bug] ― škaf-t́iŕaf M:Pš, škaf-tŕaf M:Kr Mam, škaf-tŕäf M:Pičep [ребёнок] / Kind (M: in der Volksd.). ḿeźe ḱiŕci͔ škaftonᴣo[‑]tŕaftonᴣo, noldi͔ŋk ti͔ń E:Večk (III203) Was sie am Gebären hindert, das bringt weg! škavtost[‑]tŕavtost noldi͔k [E:?Bug] (VI22) Lass sie Leibesfrucht bekommen! noldak ṕelaj sv́ets škafə̑nts[‑]tŕafə̑nts [M:Mam] (IV793) Lass ihre Leibesfrucht in die helle Welt kommen! saś va t́ejńt́ daŕäś praš́č́eŋgas ‒‒‒ škafə̑nzə̑n-tŕäfə̑nzə̑n, iŋgə̑ĺenzə̑n-ḿeĺenzə̑n v́ešema M:Pičep (VIII376) Seht, Darja ist zu euch zur Versöhnung gekommen, um sich ‒‒‒ Leibesfrüchte und Nachkommenschaft, erstes und letztes Kind zu erbitten.

škafḱe- E ― škafḱä- M (Dem. zu škaf(t)): škafḱe-tŕafḱe E:StDemk ― škafḱä-tŕafḱä [M:Pš], škafḱe-tŕafḱe M, škafḱä-t́ŕafḱä M:Bajm, škaf́ḱä-tŕaf́ḱä M:Pičep [рождённое существо, ребёнок / geborenes Geschöpf, Kind (E:StDemk)]; [рождение, роды] / Geburt(sprozess), das Gebären, Geburtstätigkeit (M:Bajm). od́iŕva lomań, od lomań, gŕešnoj škafḱeś, son tŕafḱeś E:StDemk (VII150) Eine junge Frau, ein junger Mensch, ein arm geborenes Kind, armes Geschöpf. makst [t́ožd́äńä škafḱä-tŕafḱä] [M:Pš] (IV784) Gib (ihr) ein leichtes Gebären. makst škafḱä-t́ŕafḱä, pańt́š́ḱ škam-t́ŕam-ḱeŋkšt́śəń! M:Bajm [Gib Leibesfrucht, öffne deine Tür zum Gebären!]. t́äjńt́ kulə̑f́ńä škafkanzə̑n-tŕafkanzə̑n, maksə̑da t́ejnza škaf́ḱä-tŕaf́ḱä! M:Pičep (VIII378) Lasst nicht ihre Kinder (Leibesfrüchte) sterben, gebt ihr Kinder (Leibesfrüchte)!

škań M:P Sar [Temn Pičep Bar Kiš] [родившая, роженица] / eine die geboren hat, Gebärerin; [производитель / einer der erzeugt hat, Erzeuger]. škań t́äd́äńac M [Seine Gebärerin-Mutter od.: Seine eigene, liebe Mutter]. škań t́äd́ancti͔ M:P [Zu seiner eigenen, lieben Mutter]. škań t́äd́äńäźä M:Sar [Meine eigene, liebe Mutter]. ṕäńäku laŋks ašči škań d́äd́äńäźeń M (VIII278) Auf dem Ofen liegt meine liebe Mutter. pačkə̑d́eń škań aĺäźeń putf kudńazə̑ndza M:Kiš (VIII424) Ich bin im Hause, das mein Vater gebaut hat. kuĺeńd́eźä d́äd́äńac, škań vardžań avańac M:Pičep (VIII260) Ihn hörte seine Mutter, seine liebe, holde Mutter. kuĺeńd́eźä, ńäjeńd́eźä škań vardžań d́äd́äńac M:Bar (VIII290) Ihre liebe, holde Mutter vernahm und bemerkte sie.

*škamă E:Gol [рождение] / das Gebären. baslava·mak, a·vakaj, baslava·mak, koŕma·kaj, ‒‒‒ ćo·ra-t́a·kań škamu·va (VII414) Segne mich, Mutter! Segne mich, Ernährerin, ‒‒‒ damit ich Knaben gebäre! | škamo-tŕamo E:Mar Večk ― škama-t́ŕama M:P [ребёнок] / Kind, (M:P auch:) [зародыш, эмбрион] / Leibesfrucht, Fötus. pas makś škamo-tŕamo E:Mar Večk Gott gab (ihr) ein Kind. škama-t́ŕama (noldak śv́ec) M:P (Lass in die Welt) ein Kind, eine Leibesfrucht! makst škafḱä-t́ŕafḱä, pańt́š́ḱ škam-t́ŕam-ḱeŋkšt́śəń! M:Bold Gib Leibesfrucht, öffne deine Tür zum Gebären!

škamańä (Dem. zu škama): škamańä-t́ŕamańä M:P [Pš] [ребёнок, зародыш, эмбрион] / Kind, Leibesfrucht, Fötus. škamańä-t́ŕamańä (noldak śv́ec) M:P [(Lass in die Welt) ein Kind, eine Leibesfrucht!]. makst [t́eenza škamańä-tŕamańä, t́ožd́äńä šat́šftə̑mańä] M:Pš (IV766) Gib ihr Leibesfrucht, leichtes Gebären!

škakšńəms M:P (Frequ. zu škams) [рождать] / gebären.

škatə̑d́əms M:P Pš Kr [Mam] (Pass.-Mom. zu škams) явиться, очутиться / (plötzlich irgendwo) erscheinen. alašaźä juma·ś, možət́ škatə̑d́i M:Pš [Mein Pferd ist verschwunden, vielleicht wird es (irgendwo) erscheinen]. [moŕä‑]tə̑rva·sa [škatə̑tś tvaŕe·ts], lutši [tońńed́ä] M:Kr (IV861) Am Meeresufer ist ein Palast entstanden, er ist besser als der deinige. koda iśa·k [sašə̑ndə̑ḿä, ašeĺʿt́], a [t́äńi] kosta [škatə̑tśt́] [M:Mam] (IV860-1) Als wir gestern kamen, waren sie nicht da, woher sind sie nun erschienen?

škatə̑t́kšńəms M:P Pš Kr (Frequ. zu škatə̑d́əms) явиться / (plötzlich irgendwo) erscheinen (= t́iᵪt́ət́kšńəms M:Bold). škatə̑t́kšńi M:P Pš Er erscheint plötzlich irgendwo. v́eśt́ḱä škatə̑t́kšńəś čikor śäźganńaks M:Kr [Einmal erschien sie als kreischende Elster].

škatə̑t́ft́əms M:P (Kaus. zu škatə̑d́əms).

škap E:Mar Večk (Gen. ‑iń) [шкаф] / Schrank. — [Russ. шкаф].

škapḱe E:Mar (Dem.) id.

šḱeŕ E:VVr дикарка / [irgendeine wild wachsende Pflanze]. ― (Vgl. v́išḱeŕ: ušḱäŕgə‑ E:Nask, vəšḱäŕǵä̆ M:Pš).

šḱeŕǵe E:Atr Večk Is SŠant VVr Vez шкерда / Pippau (Crepis sibirica) (= v́išḱi·ŕǵä E:Ba). v́eśi lomat́ tuśt́, uŕva, šḱeŕks[‑]borčas E:Vez (I239) Alle Leute, Schwiegertochter, sind nach Engelwurz gegangen. | eŕᴣ́ań šḱeŕǵe E:Ba Večk Is [какое-то растение / irgendeine Pflanze]. ― [Vgl. šḱeŕ (oben) u. v́išḱeŕ].

šḱeŕǵińe E:Škud, *šḱeŕǵeńa E:MKly, šḱeŕgańa E:Sulli (Dem. zu šḱeŕǵe) [дудник, ? акант] / Engelwurz, ? Bärenklau. dumaś[‑]arćeś počḱińes, dumaś[‑]arćeś šḱeŕǵińes E:Škud (VII220) Sie dachte nach Engelwurz (zu gehen), sie dachte nach Bärenklau (zu gehen). kasnośt́ šḱeŕǵeńat, borčańat E:MKly (VII26) Es wuchs Engelwurz und Bärenklau. ton ad́akaja šḱeŕgańas, ton ad́akaja boršańas! E:Sulli (VII90) Komm nach Engelwurz, komm nach Bärenklau!

šḱirdańa E:Mar [Dem.] [? дудник, акант / ? Engelwurz, Bärenklau]. vaj lomat́ moĺit́, at́avtokaj, šḱirdańas, vaj lomat́ moĺit́, [ḿeńeĺńakaj], borčańas (152) O, die Leute werden, Schwiegerväterchen, nach Schkirda-Kräutern gehen, o, die Leute werden, Schwiegerväterchen, nach Bärenklauen gehen. — [Vgl. šḱeŕǵe (oben)].

šḱiĺd́əms ChrM M:Jožka, šḱiĺd́əms (: škəĺd́a·n, šḱiĺd́i) M:P Pš, šḱiĺd́əms ~ škəĺd́əms M:Čemb [посвящать, святить, жертвовать] / widmen, zueignen, heiligen, opfern (M:P: in Gedächtnisfeiern (paḿiŋka), am Grabe, heutzutage nur beim Segnen der Opfer an Verstorbene) (ChrM M:P Pš); [обманывать, надувать] / betrügen, prellen (beim Verkauf, z.B. wenn der Verkäufer für eine Ware mehr nimmt, als sie wert ist; diese Bed. hat sich wohl aus der vorigen entwickelt, weil die Verstorbenen oft geprellt werden: man schabt ein Fünfkopekenstück u. sagt, man habe 100 Rubel gegeben) (M:P); хулить, хаять / tadeln, schelten, schimpfen (M:Čemb). šḱeld́a·n tońd́iit karks M:P Ich weihe dir einen Gürtel. kulə̑f lomańć korʿtaj: mod́ińä šḱiĺd́äft́äŕäš́t́ lapšava i kuću, vačəda tosa eŕan M:P Der verstorbene Mensch sagt: widmet man mir nicht einen Teller und einen Löffel, so werde ich dort (in der anderen Welt) hungrig leben. [šḱeĺt́t́a·ma t́et] vaga alaša, [tońt́ś] jakak [laśt́ä] laŋksə̑nza, [aĺäńd́i] t́ak [makśśä]! M:P (IV748) Wir widmen dir, sieh hier, ein Pferd, reite du selbst mit ihm, gib es keinem anderen! (wird bei der Gedächtnisfeier am 40. Tage nach dem Tode gesagt). šḱiĺd́ińä soń M:P Ich habe ihn betrogen. kr̥da·t́t́, kr̥da·t́t́ [~ kə̑rda·t́t́, kə̑rda·t́t́], d́äd́akańäj, kr̥dań [~ kə̑rda·ń] kormańat, šḱiĺt́t́ä-azt́ä, d́äd́akańäj, ot́śu paĺäźəń M:Jožka Opfere, opfere, Mütterchen, Opferspeisen, widme, versprich, Mütterchen, mein Festhemd! ćeb́äŕ tavarʿńəń daŕu šnasi͔jəń, osal tavarʿńəń daŕu škəĺci͔jəń M:Čemb [= Kars] (IV209) Die schönen Waren lobt Darju, die schlechten Waren schilt Darju.

šḱiĺt́f́ M:P [жертва] / Opfer. kučkəŕcajńä, šḱiĺt́fsnə̑n pačḱ śäźəsajńä M:Kr Ich werde es mit dem Fusse stossen, ich werde ihr Opfer ganz und gar zerreissen.

šḱiĺt́kšńəms (: šḱeltkšńa·n, šḱiltkšńi) M:P, šḱiĺt́kšńəms M:Čemb (Frequ. zu šḱiĺd́əms).

šḱiĺńəms (: šḱelńa·n, ‑i) M:P, šḱiĺńəms M:Čemb (Frequ. zu šḱiĺd́əms).

škoĺńik M:P, škoĺńəḱ M:Sel [школьник / Schüler (M:Sel)]; [? сын солдата] / ? Sohn eines Soldaten (M:P). fḱäńät́ esa oj škoĺńəḱt́ tonafti͔ᵪ́t́ [M:Sel] (IV370) In dem einen [Stadthaus] lehrt man Schüler. — Russ. школьник.

škud́im E:Gor [назв. эрз. с. Шкудим] / Schkudim (Name eines ers. Dorfes im Bez. Gorodischtsche, Gouv. Pensa).

šla M:Sp шар во время игры в шары / Kugel im Butterloch-Spiel (= ćokmaŕ M:Temn).

šlab́ik [E (in der Nähe von Samara)] [назв. чепчика] / Ben. für die Haube (soruka od. paŋgo) (Mitteilung zweiter Hand).

šlan E [какое-то растение] / irgendeine Pflanze.

šli͔gan ~ šli͔ga·n E:Atr, šli͔ga·n E:Gor, šli͔gan E:Ba ― šli͔ga M:Kr [Mam] [головной убор] / Kopfbedeckung (E:Atr Gor Ba: der verheirateten Frauen; E:Atr Gor: [шапка, чепчик] / Mütze, Haube aus auf dem Basar gekauftem Tuch, wird mit Schnüren festgebunden [E:Atr: die Frauen tragen sie unter der kokoška]; M: Kr: [башлык] / eine Art Mütze, Baschlik). kšńiń šli͔ganᴉ͐·za E:Ba (VII402) Aus Eisen [ist] ihre Haube. pabat́ pŕasa šli͔ga [M:Mam] (IV429) Das Weib hat auf dem Kopf einen Baschlik. — Russ. шелыган.

šli͔ka E:VVr ― šli͔k M:P [детская шапка] / Kindermütze (E:VVr); башлык / Baschlik (M:P). aŕḱiĺeiń šli͔kazo E:VVr (II326) [Er hat] eine Mütze (wie die) eines Bischofs. orta laŋksa muži·k, pŕasə̑nza šli͔·k, ortat́ alga [kušḿi·k]. – at́o·kšś M (IV656) Am Tor ein Bauer, er hat einen Baschlik auf seinem Kopf, in einem Husch geht er unter dem Tor hindurch. – Der Hahn. — [Russ. шлык].

šli͔kad́ems E:Večk Ba [икнуть] / (einmal) hicksen (E:Večk); [слегка хлопнуть] / (einmal) leicht schlagen, klatschen (E:Ba). son šli͔kać Er hickste einmal.

šli͔kajems E:Večk (Iter.) [икать / mehrmals hicksen].

šĺadndams M:Sel [бродить, шататься] / herumschlendern. kat́i vajmams, kat́i tumə̑s taŋga šĺadndama (IV829) Sollte man ruhen oder wieder herumschlendern gehen? — [Russ. шляться].

šĺaf M:P [след ноги в траве] / die Spur (Streifen), die bleibt, wenn ein Mensch od. Tier über einen grasbewachsenen Platz geht. — [Russ. шлях].

šĺafḱä M:P (Dem.) id.

šĺaḱika E:Večk [демон болезней] / ein Krankheitsdämon (alganᴣ̌ej). jaḱiḱi, šĺaḱiḱi, ḿiᵪ́ejkat[‑]ḱiᵪ́ejkat, joroškat[‑]doroškat, uĺitkat[‑]ḱiŕitkat, ḱi ti͔ŋḱ ḱiŕd́ićaŋk, ḱi pańćićaŋk, ḱi srafńićaŋk? (III172) Jakika, Schljakika, Michejka, Kichejka, Joroschka, Doroschka, Ulitka, Kiritka, wer ist es, der über euch herrscht, der euch vertreibt, der euch zum Verschwinden bringt?

šĺapa E:Mar NSurk ― šĺapa M:P (Nom. Pl. ‑t) [шляпа] / Hut (M:P: aus Wolle). či͔ŕim ḿeŕi šĺapazo E:Mar (260) Sein Hut neigt sich. ravužo šĺapań kandi͔ńeń E:Mar (1192) Die schwarze Hüte tragen. davaj ṕešt́iḱ šĺapam jarmakto E:NSurk (III330) Fülle meine Mütze [= meinen Hut] mit Geld! | šĺapa-ḱiŕks [E:?Mar] поля шляпы, околыш / Hutkrempe, Hutrand. | šĺapa-kraj E:Is id. | šĺapa-ṕiĺe E:Mar ― šĺapa-ṕiĺä M:P id. | šĺapań suśńića E:Mar [шляпник] / Hutmacher. | šĺapań t́eji (od. t́ejńića) E:Mar id. | šĺapa-t́ikše E:Gor папоротник / Farn, Farnkraut. — Russ. шляпа.

šĺapka M:Pš Alk [вышивка на обшлаге] / Stickerei am Ärmelaufschlag. — [Russ. шляпка].

šĺijat E:Mar, šĺejat E:Kal Večk, *šĺäjat E:Sob ― šĺäja(t) M:P (Pl.) [конская сбруя, шлея] / Pferdegeschirr (E:Mar: Sielen). ńe luče͔j safjant si͔ńst šĺijast E:Mar (1190) Von allerbestem Safian sind ihre Sielen. vaj šĺäja[‑]bokas ivanoń ńeᵪot čavńińźe E:Sob (VII322) Ivans Nechot hat sie ans Hintergeschirr angesteckt. — Russ. шлея́.

*šĺiińet́ E:VVr (Dem. zu šĺijat) [шлея / Siele]. prozuḿentḱeń šĺiińesk (II318) Aus Posament [ist] ihr Geschirr.

šĺoboŕd́ems E:Mar Večk, šĺobo·rdoms E:Ba Atr [бултыхаться, плескаться] / platschen, plätschern.

šĺȯĺȯĺȯt́ M:Pš [? подраж. пению / ? ahmt das Singen nach]. moratama ofta[‑]jalgaj šĺȯĺȯĺȯt́ (IV437) Wir singen: ‘Freund Bär, schljoljoljotj!’.

šĺoŋkat (Pl.) M:Sel [вышивки] / Stickereien.

šĺopams E:Mar шлёпать / klatschen, schlagen (z.B. ein Pferd); [слегка ударять] / leicht schlagen. pokš ḱev aldo ĺiśi šajt́ańiś di͔ mukoronzo šĺoṕi Unter einem grossen Stein kommt der Teufel hervor und klatscht auf seinen Hintern. — Russ. [шлёпать].

šĺopad́ems E:Mar Atr Ba Večk, šĺopa·d́ᴉms E:Kažl (Mom.) шлёпнуть / (einmal) klatschen, schlagen (E:Atr Ba Večk); [упасть шлёпнувшись] / schwer (mit dumpfem Geräusch) hinfallen (E:Kažl). koda pŕanza naŋs šĺopad́ä tov E:Kažl (III305) Da plumpst sie Hals über Kopf dort(hinab).

šĺopajems E:Večk (Iter.).

šĺorkad́ems ~ šĺoŕkad́ems E:Mar, šĺorkad́ems E:Večk, šĺorka·d́ems E:Ba Atr (Mom.) [хлебхуть] / schlürfen, (E:Atr auch:) [громко пустить ветры] / laut furzen.

šĺoŕkajems E:Mar Večk (Iter.).

šočija E:Atr, šušja E:VVr чешуя / Schuppe, Fischschuppe. — Russ. чешуя́.

šodorgo-: šodorgo-t́ikše E:Seledba [какое-то растение, корни съедобны, цветок тёмно-синий] / irgendeine Pflanze, deren Wurzeln gegessen werden, die Blüte dunkelblau.

šoka M:Sel [лошадь (детское слово)] / Pferd (Kinderw.).

šokańä M:Sel (Dem.) id.

šokšə̑ms M:Pš Čemb An сосать / saugen. saᵪə̑rś v́ed́ šokši [M:?Pš ?An] Der Zucker saugt Wasser auf. | ńud́ijəń pačḱ šokšə̑ms [M:?Pš ?An] [сосать сквозь трубочку] / durch ein Rohr saugen.

šokšf [M:?Pš ?An] [всосанный / (auf)gesogen]. | v́ed́əń šokšf moda M:?Pš ?An [болотная земля] / morastige (wässerige) Erde [Erde, die Wasser aufgesogen hat].

šokštams M:An [чувствовать слабость (в сердце) / Schwäche (im Herzen) fühlen] (= šokštə̑və̑ms M:Pš).

šokštə̑və̑ms M:Pš (Refl.-Pass.) [ослабевать (сердце), чувствовать слабость (в сердце) / schwach werden (Herz), Schwäche (im Herzen) fühlen]. śed́ijəźä šokštuvś Mir ist das Herz schwach geworden od.: Ich fühle Schwäche in meinem Herzen.

šola-: šola-novla E:Kažl [бездельник, лентяй] / Müssiggänger, Faulenzer.

šolams E:Kažl быть неопрятным и ленивым / trödeln, bummeln, unsauber u. faul sein.

šolaftə̑ms M:Kr [? журчать (о звуке воды) / ? rieseln] (vom Laut des Wassers).

*šolaftuvə̑ms M:Kr (Refl.-Pass. zu šolaftə̑ms): trańćäś v́eĺaftuvś, v́ed́ńäś šolaftuvś [Die Schindel drehte sich um, das Wasser rieselte durch]. v́ed́ńäś šolaftuś M [Das Wasser rieselte durch].

šoldordoms E:Mar Večk, šoldo·rdoms E:Ba (Mom.) [бултыхнуться, плеснуться] / platschen, plätschern; [заставить плеснуться, трясти] / plätschern machen, schütteln; (E:Ba:) [прополоскать рот] / den Mund spülen.

šoldoŕams E:Mar Ba Večk (Iter.) [бултыхаться, плескаться] / platschen, plätschern; [полоскать(ся)] / plätschern, spülen (E:Mar: durch Bewegen des Wassers im Waschkübel (očko), [im Bache] spülen), (E:Mar auch:) [шлёпать (ребёнок по воде)] / plantschen (ein Kind im Wasser).

šolkovoj E:Mar MKly Škud NPyrma NSurk [шёлковый] / seiden. šolkovojse͔ karksaźat E:Mar (1134) Mit einem seidenen (Gürtel) bist du angegürtet. a šče͔ŕd́it́, kodi͔t́, šolkovojt́ [kańt́ĺit́] E:Mar (134), a št́eŕd́it́, kodi͔t́ – šolkovojt́ [kańńit́] E:NPyrma (VII76) Man spinnt und webt nicht, (und dennoch) trägt man seidene Kleider. eĺi šerstjannojt́, eĺi šolkovojt́? E:Škud (VII244) Die wollenen oder die seidenen? šolkovoj paća uĺań pŕasonzo E:MKly (VII32) Ein Seidentuch hat Ulja auf ihrem Kopfe. šolkovoj skat́eŕ bojartne͔ń iḱeĺgast E:NSurk (II21) Ein seidenes Tischtuch (liegt) vor den Bojaren. avazo [makśńeś] ‒‒‒ paĺas ṕed́i ašo šolkovoj di͔ń karksḱe E:NSurk (II472) Die Mutter gab ‒‒‒ einen für das Hemd passenden, weissen Seidengurt. — [Russ. шёлковый].

šoĺadams M:P Pš [подрастать, процветать] / heranwachsen, gedeihen (M:P); [дурачиться, шутить, бушевать (напр. ребёнок)] / Possen treiben, spielen, toben (z.B. ein Kind, das um seine Mutter herumläuft u. sie im Scherz am Hemd zieht: voŕʿt́, ḿeśt́ šoĺad́at [Geh davon, was treibst du!] sagt dann die Mutter) (M:Pš). šoĺadaj-poĺadaj it́t́śä? M:P Wächst dein Kind heran und gedeiht es? (fragt eine Frau die andere).

šoĺd́ä M:P (Gen. ‑ń) [слегка сумасшедший, придурковатый] / etwas verrückt, vernagelt; [крикун] / Schreihals (Kind, das oft weint u. schreit, ebenso Schaflämmchen, das fortwährend bäht).

šombordoms E:Mar, šombordoms ~ čombordoms E:Večk, čombordoms ~ šumbu·rdums E:Ba, čombordoms E, čumbordoms E:Atr бултыхаться / platschen, plumpsen (ins Wasser). alašaś šombordi͔ v́ece͔ńt́ [E:?Mar ?Večk] [Das Pferd platscht im Wasser].

šombork [E:?Večk], čombo·rk E:Ba [бултых! / platsch!, plumps!]. | šombork ḿeŕems [E:?Večk], čombo·rk ḿeŕems E:Ba (Mom.) [бултыхнуться в воду] / mit einem Plumps ins Wasser fallen.

šomboŕams E:Večk, čomboŕams E:Ba (Iter.) [бултыхаться, шлёпаться] / (mehrmals) platschen, plumpsen.

šomborgadoms E:Večk [(начать) бултыхаться] / [zu] platschen, plumpsen [anfangen].

šoŋgara M, šoŋgar (Gen. [?] ‑en) ~ šoŋgara (Gen. ‑ə̑n, Nom. Pl. ‑ʿt) M:P, šoŋgarə̑‑ M:Sel, šoŋga·ra M, šoŋga·ra M:MdJurtk (Nom. Pl. šoŋga·rə̑t) [жидкий, текучий (навоз, тесто)] / dünn, flüssig (Kot, Teig). | šoŋgar jam M:Sel, šoŋgaŕ (j)am M:P, šoŋgaŕam M:Čemb [жидкая каша] / Grützsuppe, dünner Brei (= valdi͔ jam E:Kad Kal), (M:P auch:) [суп из просяной крупы, картофеля и масла] / Suppe aus Hirsegraupen, Kartoffeln u. Öl (Butter). kafta unduńa·t, šoŋgar jam esə̑st lakaj. – šalʿka vaŕät́ńä tə̑ nolkś M (IV625) Zwei Hohlräume, in ihnen kocht Suppe. – Die Nasenlöcher und der Rotz. | roź-šoŋgaŕam M:P [кашица из ржаной муки] / dünne Suppe aus Roggenmehl. roź[‑]šoŋgaŕam (ž‑) eś pŕanc šnaj (IV703) Die Roggensuppe rühmt sich selbst (Man hält sie für eine schlechte Speise, beim Kochen blubbert sie aber sehr). | šoŋgaŕ uᵪa M:P Pš [жидкая уха / dünne Fischsuppe]. ṕid́ət́a·ma šoŋgaŕ uᵪa, vaŕ uᵪa M:Pš (IV436) Wir kochen dünne Fischsuppe, heisse Suppe.

šoŋgarnä M:P (Dem. zu šoŋgar(a)) [жидкий, текучий] / dünn, flüssig.

šoŋgə̑ĺks M:Temn (Nom. Pl. ‑t) пустослов / Schwätzer.

šoŋgor: šoŋgor aŋka E [имя рунопевицы из с. Вечканово / Name einer Runensängerin aus dem Dorfe Wetschkanowo].

šork E:NSurk (onomat.) [щёлк!] / pitsch! šork kaval alov ṕejeĺce͔ńt́ (III313) (Der Pope aber) – pitsch! – (stiess) mit dem Messer unter (ihren) Arm. i d́ijakonoń ḿiḱit šork mukorc! (III314) (Aber) auch den Diakon (stiess) Mikit “pitsch!” in den Hintern. — [Russ. шорк].

šorkad́ems E:Atr NSurk, šorka·d́ems ~ šorka·d́ims ~ šorkad́ems E:Ba Večk, šorka·d́ḿeks ~ šorka·d́imks E:VVr, šorkad́ims E:Kad Kal ― šorka·d́əms M:MdJurtk (Mom.) проколоть / (durch)stechen, durchstossen (E:Atr VVr Večk); [толкнуть, ткнуть] / stossen, knuffen (E:Atr VVr NSurk Ba Večk Kad Kal); [царапнуть, чиркнуть (спичкой), шаркнуть (ногой)] / (einmal) kratzen, streichen (z.B. ein Zündhölzchen), (mit dem Fusse) scharren (M:MdJurtk). kodańe šorkat́si͔ kaval[‑]alov ṕejeĺce͔ E:NSurk (III312) Da [eig.: Wie] sticht er sie mit dem Messer unter den Arm! — [Vgl. russ. шоркать].

šorkajems E:Večk [?Atr], šorkajemks E:?VVr, šorka·ims E:Ba, šorḱiims E:Kad Kal ― šorka·jəms M:MdJurtk (Iter.) [тыкать, толкать / knuffen, stossen] (= šĺorkajems E:Mar) (E:Kad).

šorša·d́əms M:MdJurtk обрезать / schneiden, verletzen (z.B. Fuss an einer Glasscherbe). mo·n pəĺgəźə·ń šorša·d́əńä Ich schnitt mir den Fuss (an einer Glasscherbe).

1šoržav M:P Kr [чайка] / Möwe (= kalə̑ń salaj).

1šov M:P Čemb [обух (ножа, топора)] / Rücken (des Messers, der Axt).

čovoń (Gen. ‑iń, Nom. Pl. ‑t́) ~ čovoń E:Mar, čovo·ń E:Atr VVr Ba, čovoń E:Gor Večk, [?] čovońe ~ čou·ń E:Kad, čowuń E:Kal, čovo [anal. aus. Pl. čovot́(t́)] E ― šovə̑ń M:P Čemb Sučk Ur (Abl. M:P ‑d́ä, Nom. Pl. šovə̑t́t́) затылок / Hinterkopf, (E:Mar Ba Kad Večk auch, M:Sučk:) [обух (ножа, топора)] / Rücken (des Messers, der Axt). valǵi kov[‑]pas, uŕakaj, čovońce͔nze͔ E:Mar (118) Der untergehende Mondgott, Schwägerin, [ist] auf ihrem Hinterkopfe. | ṕejeĺ-čovońe E:Mar [лезвие ножа] / Messerrücken. | ṕif́t́iḿ-čouń ~ ṕift́im-čovuń E:Kad, ṕift́im-čowuń ~ ṕift́im-čovuń E:Kal [толкач маслобойки] / Butterstössel. | uźəŕ-šo·və̑ń M:Ur [обух топора / Axtrücken].

čovońńe E:Mar, čovonńi [E:?Hl] ― šovə̑ńńä M:P (Dem. zu čovoń) id. šovə̑ńac (< šovə̑ńńac) uĺi, końac aš M:P (IV677) Einen Hinterkopf hat es, (aber) keine Stirn.

šowam M:P (Gen. ‑ə̑ń) [назв. реки] / Name eines Flusses.

šožor E:Mar (Gen. ‑i͔ń) [волшебная трава] / ein Zauberkraut (“orožijamo-t́ikše”). mastor alo si͔ŕńeń mukoŕt́. – šožoroń koŕet (241) Unter der Erde sind goldene Schemel. – Die Wurzelknollen der šožor-Pflanze. | šožor-koŕen E:Mar [корень данной травы] / Wurzel der šožor-Pflanze.

špaga E:Is [шпага] / Degen. — Russ. шпага.

špora M:Sel [шпора] / Sporn. savańń maŕäńäś son salda·dń šporańń śeĺməńäś (IV189) Savas Marja, die mit Augen wie Soldatensporen. — Russ. шпора.

špuĺka E:Večk шпулька / Garnrolle, Spule am Spinnrocken. — [Russ. шпулька].

štanat E ― štanat M:P (Pl.) [штаны, брюки] / Hosen, Beinkleider (E:von dickem Tuch). ṕiĺgə̑zə̑n ščan, tura·k[‑]aĺä, akša štanat [M:P] (IV65) Ich ziehe meinen Beinen weisse Hosen an, dummer Mann. | štana-ṕiĺǵä M:P [штанина] / Hosenbein. | štana-potmaks M:P [ширинка] / Einsatz zwischen den Hosenbeinen. — Russ. штаны́.

štap̀o ~ štrap̀o ChrE, štapo E:Mar Atr Sl [?Bug] Večk, štapa E:Petr, štapa E:Ba (Nom. Pl. štaput), štapa ~ štrapa E:Nask, štrapo ~ šrapo E:VVr Jeg, štrapo E:Is SŠant, šrapo E:NSurk, kurʿtapa ~ kurʿta·pa (Gen. ‑ń) E:Kal ― kə̑rʿta·p̀a ChrM, kə̑rʿta·pa ~ kr̥ʿta·pa (Gen. ‑ń) M:P, kə̑rʿta·pa M:Čemb, štapă ~ štapa M:Sučk, štapa M:Ur, štapa ~ šrapa M:Prol, štrapa M:MdJurtk (Nom. Pl. štrapə̑t) [нагой, голый, обнажённый] / nackt, bloss, unbekleidet (M:P: nur vom Menschen; vgl. kali͔š). ḱizna čubaso, [t́eĺńa] štapo. – čuvtoś E:Mar (236) Im Sommer im Pelz, im Winter unbekleidet. – Der Baum. sońć štapo, panaronzo, poŋksonzo poconzot, a sońć ṕŕasto ṕiĺks pali͔. – ḱeĺḿ(e) oj[‑]śv́ečaś E:Mar (257) Selbst ist es nackt, seine Hemden und Hosen hat es in seinem Busen, vom Kopf bis zu den Füssen aber brennt es. – Eine Talgkerze. kasi͔ń a orčaź, a štapo [E:?Bug] (V148) Ich bin nicht (richtig) gekleidet, nicht (ganz) nackt aufgewachsen. štapo kadovś t́ejt́eŕ[‑]t́akań se͔ŕeze͔ E:Večk (I144) Nackt blieb der Körper des Mädchens da. iĺa jaka štapo E:Večk (II502) Geh nicht unbekleidet! si͔ń i ńej ašt́it́, uk, d́onnoj pastuk, si͔ń štrapo E:SŠant (I411) Sie gehen nun nackt, Tagehirt. si͔d́e šrapo laŋgodo E:NSurk (II484) Ihr seid mit unbekleidetem Körper gekommen. šrapo· laŋgo·ń orši·ńem E:VVr (II520) [Du,] die du meinen nackten Körper kleidetest! a uĺe moń, ejd́akaj, štapa laŋgi͔ń orčećam E:Petr (VIII206) (So) habe ich keinen, (mein) Kindchen, der mir den nackten Körper bekleidet. štapo laŋgon orčijan E:Sl (VII148) Ich bin keine, die nackte Körper bekleidet. śemb́ä t́alə̑nda kə̑rʿta·pat, ḱəzə̑nda· plat́jasə̑t, a son ḱizu[‑]t́alu plat́jasa. – šufttńä i ṕičəś M (IV667) Alle sind im Winter nackt, im Sommer bekleidet, es aber ist im Sommer und Winter in Kleidern. – Die Bäume und die Kiefer. | štapo jaḱića E:Večk [бродящий голышом] / einer der nackt umhergeht. uĺit́ štapo jaḱićat, uĺit́ [od́užaftomot] (II502) Es gibt nackt Wandernde, es gibt Unbekleidete. | štaposto ChrE (Adv.) [нагишом] / nackt.

štapokadovoms [~ štapo kadovoms] E:Mar [обнажиться, оставаться голым, раздетым] / sich entblössen, nackt bleiben, unbekleidet bleiben.

štaṕińe E:Mar (Dem. zu štapo).

štapolgadoms E:Mar [стать голым (человек)] / nackt werden (Mensch).

štapolgavtoms E:Mar [делать голым, догола раздеть] / jdn. nackt machen, ganz entkleiden (z.B. Dieb, der jdm. alle seine Kleider stiehlt).

štapśkadoms E:Mar Atr Ba Večk онаготеть, оголеть / nackt werden, bloss werden, (E:Večk auch:) [обнажиться] / sich entblössen.

što E:Mar Kal, štᴉ͐ E:Kažl ― šta M:P, štə̑ M:Čemb, što M:Sel (Konj.) что, [чтобы] / dass, damit. ton jovtak t́et́et́et́, što ḿiń id́id́iź E:Mar (288) Du melde deinem Vater, dass wir dich gerettet haben. tońt́ mosne͔ i ḱi-naŋkńe što v́iĺiv́iĺʿt́ zdoruft i parʿt E:Kal (2134) Sieh zu, dass deine Brücken und Wege stark und gut sind. son otśu azə̑rś kuĺəźä, što ṕeḱi M:Sel (IV806) Der Kaiser erfuhr, dass sie schwanger war. | a što – a što E:Mar [то – то] / bald – bald. — Russ. что.

štobu ChrE E:Večk, štobu ~ štoba E:Mar, štoba E:Hl ―štə̑ba M:P [чтобы] / damit; beim Imper. verstärkend. v́ešńi son iśt́at lomat́, štoba [t́ejt́eŕenze͔] id́ev́ĺiź E:Mar (287) Er sucht solche Leute, die seine Tochter retten könnten. a v́ed́ ḿeŕt́, a se͔d́ [ḿeŕt́], ḱeĺej v́ed́iń ujića, se͔ŕej ili͔ń ḱeĺića, v́ešńiḱ štoba! E:Mar (23) Bekümmere dich nicht um das Wasser, bekümmere dich nicht um die Brücken, du Überschwimmer des breiten Wassers, du Durchwater des tiefen Schlammes, siehe zu, dass du (die Stelle) aufsuchst! ḿiń oznotanuk alašań karc, štoba ḿińiḱ alašanuk raštast E:Hl (217) Wir beten für den Pferdestall, auf dass unsere Pferde sich vermehren. iščo eŕav́i sajems ofto-maŕ-ńet́ks štobu uĺeze͔ iśt́amo E:Večk (III167) Man muss noch eine Hundsrose nehmen, die von folgender Beschaffenheit sein soll. — Russ. чтобы.

štoĺi E:Mar SŠant [вопр.-усилительная част. / Fragepartikel]. nu ino sovak, štoĺi! E:Mar (2116) Nun gut, komm denn herein! t́ese͔ štoĺi kazan[‑]ošoń pali͔ks saldackoj pŕijomoś E:SŠant (I464) Ist hier das Soldatenannahmehaus der Stadt Kasan, das verbrennen möge? — [Russ. что ли].

štoᵪ E ― štov M:P (Gen. ‑ə̑ń) штоф / Stof. | polštoᵪ E:Mečk [полуштоф] / Halbstof. — [Vgl. auch polštoᵪ (S. 1737)]. — Russ. штоф.

štraᵪ E ― štraf M:P (Gen. ‑ə̑n) [денежный штраф] / Geldstrafe, Geldbusse. putan štraᵪ sonze͔ laŋks E, puta·n štraf laŋgə̑zə̑nza M:P Ich erlege ihm eine Geldstrafe auf. — Russ. штраф.

štraᵪovams E:Mar ― stə̑rᵪava·ndams M:P Pš страховать / versichern. — Russ. страхова́ть.

štraᵪovka E:Mar ― straᵪo·fka M:P [страховка] / Versicherungsprämie. — [Russ. страхо́вка].

štuka E:Mar NSurk ― štuka M:P [Sel] (Gen. M:P ‑ń) [вещь, предмет, инструмент / Ding, Sache, Werkzeug]; (M:P:) [трюк, штука] / Kunststück, Stückchen. vana, ćoram, uĺit́ iśt́at kolmo štukanok E:Mar (2105) Sieh, mein Sohn, wir haben drei solche Dinge. iśt́amo štukam uĺi E:NSurk (III326) Ich habe ein solches Werkzeug. af sodasaśt́ [əĺi t́it́ä] štuka·t́, [ḿeźiŋksa] salda·tś kučf M:Sel (IV827) Wisst ihr nicht diese Sache, weshalb der Soldat geschickt worden ist? — Russ. штука.

štukańä M:P (Dem.).

šturma E:MKly [шторм, сильный ветер] / Sturm. v́ijev šturma, okśa[‑]dugaj, ḱeṕet́i (VII14) Erhebt sich ein heftiger Sturm, Schwester Oksja. — [Russ. шторм, штурм].

št́eĺ E:Večk ― ščeĺ M:Sel (Abl. ‑d́ä) [жёлоб, желобок, канавка] / Rinne, Rille (in der Armbrust usw.) (M:Sel). št́eĺd́e št́eĺc prakšni͔ toska E:Večk (III188) Ein von einer Fensterritze zur anderen fallender Kummer. — Russ. щель.

št́uka E:Atr Večk ― ščuka· ~ šuka· M:P (Gen. ‑n), ščuka· M:Pš Čemb [щука] / Hecht. | ščuka-kali͔ńe E:VVr (Dem.) id. ščuka-kali͔ńeks uid́e (II362) Ihr schwammt wie Hechte. | št́uka-kalne͔ E:Kozl (Dem.) id. št́uka[‑]kalne͔ks t́ejt́eŕ[‑]t́aka v́eĺafńeś (I371) Das Mädchen verwandelte sich in einen Hechtfisch. — Russ. щука.

šuba·n ML58(M) M:Sel, čuba·n M:Vert [жбан] / hölzerne Kanne (mit Griff u. Tülle, für Bier, Dünnbier (poza), Milch). — Russ. жбан.

šuga·val: šuga·valsa nalʿkə̑ma M:Vert [игра в горелки] / ein Spiel (Abschlagen des Dritten). ― [< ? ču (Interj.) + kaval ‘Falke’].

šugurovo E [эрз. с. Шугурово] / ers. Dorf Schugurowo (auf ers. čuguŕ-v́äĺe), im Bez. Gorodischtsche, Gouv. Pensa.

šukšə̑ms M:P [Pš Pa Kr Mam] Čemb, šukšəms M:Čemb, *šukšəms (: šukši) M:Sel [угрожать] / drohen (M:P: sowohl mit Worten als mit Bewegungen, soń ihm). v́id́i surćəń marʿta šukšə̑ma·, korʿtama t́afta M:Pš (IV776) [Du musst] sie mit dem rechten Finger bedrohen und folgenderweise sprechen. surə̑nc marʿta, jalgakańäj, moń sukšə̑ma·ń (š‑) M:Pa (IV217) Er drohte mir, Freundin, mit seinem Finger. vaj [v́id́i] sursa [šukšə̑źä] [M:Mam] (IV145) (Die Schwester) drohte [dem Kind] mit dem rechten Finger. [ḿikla·jńäń andŕe·jś] šavə̑ms šukšsa·man [M:Mam] (IV284) Miklajs Andrej droht mich zu töten. [ṕiksə̑ms] šukšta·nza M:Mam (IV119) Er droht dich zu prügeln.

šukšə̑ndə̑ms M:P Kr Mam (Frequ. zu šukšə̑ms) [грозить] / (mehrmals) drohen. šukšə̑ndə̑śt́ šavə̑ms M:Kr (IV894) Man hat ihn umzubringen gedroht.

šukšə̑ŋkšńəms M:P (Frequ. zu šukšə̑ndə̑ms) [грозить (пальцем)] / (mit dem Finger) drohen.

šukštor E:Večk Vez ― šukštə̑r M:Gor, *čukštə̑r M:Katm (Nom. Pl. ‑ʿńä) [смородина] / Johannisbeere. si͔ń iśt́a jaŕćńeśt́ šukštordo E:Vez (I234) So assen sie Johannisbeeren! čukštə̑rʿńä šačišt́ ṕeŕak[‑]šiŕəva M:Katm (IV113) Johannisbeeren wachsen auf Uferrändern.

čukštorov E:Mar Gor, šukšto·rov E:Atr, šukštorov E:Večk Is Vez, šukštorou̯ E, šᴉ͐kštᴉ͐ro·u̯ E:Kažl ― čukštə̑ru ~ č́ukštə̑ru ~ čukštu̥ru (Gen. ‑wə̑n, Nom. Pl. ‑ft) M:P, *čukštə̑ru M:Pš (Nom. Pl. ‑ftńä), šukštə̑ru M:Čemb Sučk, šukštə̑ŕu M:Prol, ćukštə̑ru M:Ur, čukšturu· M:MdJurtk, šukšturu· M [чёрная смородина] / Schwarze Johannisbeere (Ribes nigrum). vaj šukštorovdo jarcamo E:Vez (I229) Johannisbeeren zu essen! | šukšto·rov-ńet́ks E:Atr, šukštorov-ńet́ks E:Večk Is ― šukštə̑ru-ńet́ks M:Sučk, šukštə̑ru·-ńet́ks M:Prol, ćukštə̑ru-ńe·t́ks M:Ur [куст (чёрной) смородины / (Schwarzer) Johannisbeerstrauch].

čukštorovks E:Mar, šukštorou̯ks E ― čukštu̥ruwks M:P (Gen. ‑ə̑n, Nom. Pl. ‑t), šukštə̑ruks M:Čemb, ćukštə̑ruks M:Ur, šukšturu·ks M:[?MdJurtk] [куст смородины] / Strauch der Schwarzen Johannisbeere (Ribes nigrum) (E:Mar M:P).

čukštu̥ruwkskä· M:P (Dem.) [куст смородины] / Johannisbeerstrauch.

šᴉ͐kštᴉ͐ro·wna E:Kažl [куст смородины / Johannisbeerstrauch].

čukštu̥ruwńä· M:P (Dem. zu čukštu̥ruw) [чёрная смородина] / Schwarze Johannisbeere.

š́ukš́t́äĺḿä M:Temn, šuḱšt́äĺḿä M:Bar [назв. мокш. с. Шюкштелим] / Name eines moksch. Dorfes im Bez. Temnikow, Gouv. Tambow. oj sukat, sukat śiŕä šuḱšt́äĺḿä śt́eŕńät́ńä! M:Bar (VIII300) Hündinnen, Hündinnen sind die Mädchen vom alten Schukschtälmä!

šuĺat-šaĺat (Pl.) E:Atr Ba Večk Is [яичко] / Hoden (des Mannes). ― [Vgl. čuĺa].

*šu͕ĺd́a·ms (: šu̇ĺd́a·n, ‑ä·j) M:P, šuĺd́ams M:Pš [умереть (о человеке)] / hinscheiden (nur vom Menschen, “etwa bedauerndes Wort”). — [? Türk.].

šuĺga E:Mar VVr Večk Is, šuĺa E:Ba ― šuĺgä ~ šuĺǵä· M:Sučk, šuĺe·j (? šuĺä·j) M:P (Gen. ‑en), šuĺe·j M:Pš [?Šad], šuĺo·k M:Čemb левый / link (M:P: Hand, Fuss, Ohr, Auge) (E:Mar VVr Ba Večk Is M:Sučk); [левая рука] / die linke Hand (E:Ba M:Pš Čemb); [левша] / linkshändig, der Linkshändige (E:Mar VVr Ba Večk Is M:P Pš [?Šad] Čemb). | šuĺa ḱed́ E:Ba [левша] / linkshändig, der Linkshändige. — Vgl. tat. sul, tschuw. su̬laᵪaj, tat. (Bl.) suŋ.

šu͕ĺgə̑d́əms M:An, šuĺgəd́əms M:Ur [оседать, обрушиваться, рушиться] / sich setzen, einstürzen, einrutschen (M:An); [умереть, испустить дух] / sterben, den Geist aufgeben (M:Ur). kalmə̑ś šu͕ĺgə̑tś M:An Das Grab (Der Grabhügel) ist eingesunken. äšit́ ṕerf šulgət́ś modaś M:An Um den Brunnen hat sich die Erde gesetzt. — [Vgl. šu͕ĺd́a·ms].

šuĺma E:Mar, čuĺma E:VVr Is Kulik ― šurma·n M:P Pš Čemb (Gen. M:P ‑ə̑ń, Nom. Pl. šurma·tt) чернобыльник / Beifuss (Artemisia vulgaris). | čuĺma-t́ikše E:Is id.

šum ChrE E:Mar SŠant (Gen. E:Mar ‑iń) ― šum ChrM M:P (Gen. M:P ‑ə̑ń) шум / Lärm, Geräusch. iĺa tandado šumdonok E:Mar (1110) Erschrick nicht vor unserem Lärme! “uš [ḿeźeń]”, ḱeĺa, “šum eĺ si͔” E:Mar (114) “Was für ein Geräusch”, spricht er, “nähert sich?”. uk eŕźań ćorań šumzo maŕav́i E:SŠant (I195) (Da) wird das Weinen des Ersänenknaben laut. | šumsto E:Mar (Adv.) [шумно] / mit Geräusch. śeste͔ šumsto v́eĺavtozo! (213) Dann kehre sie mit Geräusch zurück! — Russ. шум.

šuḿińe E:VVr (Dem. zu šum) id. mon a groznasto orgat́i odi͔ń šuḿińeń (II331) Ich habe meine jungen Töne nicht drohend hören lassen.

šumǵe E:VVr (Dem. zu šum) id. iĺa tandado šumǵed́eń (II314) Erschrick nicht über meinen Laut!

šumńe ChrE E:VVr Večk, *šumńä̆ E:Hl (Dem. zu šum) id. iĺa sorakatk, ńiĺe užoń pas, šumńed́eń E:VVr (II331) Sei, Gott der vier Ecken, nicht bestürzt über meinen Lärm! čavoź čavsi͔ńeḱ, šumńeze͔ lamo E:Večk (I243) Wenn wir ihn richtiggehend totschlagen, (macht er) viel Geschrei. iĺa straśt́av šumńid́im! E:Hl (1160) Entsetze dich nicht über mein lautes Weinen!

šumams E:Mar Večk, šumamks E:VVr [шуметь] / lärmen; [шелестеть, свистеть] / rauschen, sausen. ĺiv́t́i, a šuḿi; pri͔jak, a šuḿi; naksadomo karḿi, karḿi šumamo. – lov́iś E:Mar (241) Es fliegt, rauscht nicht; es fällt nieder, rauscht auch nicht; es fängt an zu faulen, fängt an zu rauschen. – Der Schnee. ńej varmavtomo v́iŕ [šuḿi] E:Mar (172) Ohne Wind saust der Wald. a e·śiń ṕŕevse͔· ej šu·man E:VVr (II323) Ich lärme nicht aus eigener Vernunft. — [Russ. шуме́ть].

*šumə̑nda·ms (: šumə̑nda·n, ‑a·j) M:P шуметь / lärmen. — [Russ. шуме́ть].

šuma·rdə̑ms M:MdJurtk шуметь / lärmen (z.B. eine Menschenmenge).

*šumna·ms (: šu̥mna·n, ‑a·j ~ šumna·n, ‑a·j M:P) M:P Sel [кричать], шуметь / rufen, schreien, lärmen. korə̑žt́ laŋks ḱiŕʿksńä šumna·št; son saj, śiń ḱäšišt́ M (IV698) Die Sperlinge schimpfen auf die Eule, kommt sie, so verstecken sie sich. šät [ṕejet́śt́], šät [šumna·śt́] M:Sel (IV766) Ob man gelacht, ob man gelärmt hat. — [Russ.].

*šumnə̑śəms (: šumnə̑śa·n, ‑i) M:P (Frequ. zu šumna·ms).

*šumnə̑śəkšńəms (: šumnə̑śekšńa·n) M:P (Frequ. zu šumnə̑śəms).

šumba·ms M:Sučk [вмяться] / eine Beule bekommen (z.B. der Samowar von einem Stoss).

šumba·ftə̑ms M:Sučk (Kaus.).

šumba·ra M:P Pš Sal [свилеватый (о дереве) / knorrig (vom Baum)]. ḱid́ä fšiŕəsa šumba·ra ḱelu M:Sal (IV108) Am Wege [lieber doch: Vom Wege abseits] (stand) eine knorrige Birke. — [Vgl. šumba·ms].

šumba·s M:Tamb (Chr) Sel Čemb (Gen. M:Sel šumba·zə̑ń) [заяц] / Hase [? “Dichtpelz”; vgl. šumba·ra]. | moda-šumba·s M:Čemb Sel земляной заяц / Springhase (M:Čemb); кролик / Kaninchen (M:Sel). | šumba·s-ṕet́ĺä [E:Kal] ― šumba·s-ṕet́ĺä [M:?Sel] [силок на зайца] / Hasenschlinge. | šumba·zń ṕiĺǵä-ḱit́ M:Čemb [заячья тропинка] / Hasenspuren, Hasenfährte.

šumba·sḱä M:Kars (Dem.) id. pojuńät́ ala jaša rusa·k[‑]šumba·sḱäś (IV367) Jascha ist wie ein grauer Hase unter der Espe.

šumə̑ŕd́əms M:Čemb [получить семяизлияние] / eine Pollution haben. mon onctə̑n šumə̑ŕd́əń Ich habe beim Schlafen eine Pollution gehabt.

šumə̑ŕčńəms M:Čemb (Frequ.).

šuŋgə̑d́əms M:P [?Bars.] Pš [гнуться во внутрь, коробиться] / sich einwärts biegen, sich verbiegen (z.B. Rand des Eimers). samə̑va·rt́ pokə̑ts šuŋgə̑t́ś [M:?P ?Pš] Die Seite des Samowars bekam eine Beule (beim Fallen). ― [Vgl. šumba·ms].

šuŋgə̑t́f́t́uvə̑ms [M:?P ?Pš] (Refl.-Pass. zu *šuŋgə̑t́f́t́əms) id.

šunžams ~ sunžams E:Atr, šunžamks E:VVr, čunᴣ̌ams ~ čunᴣ̌a·ms ~ čuńᴣ̌a·ms ~ sunᴣ̌a·ms E:Ba, šunᴣ̌ams ~ sunᴣ̌ams E:Večk ― šu͕ńᴣ̌́ams M:Pš, šuńžəms (? žuńžəms) M:Šad, šuńža·ms M:Sučk, šunžams M:Ur, unža·ms M:MdJurtk окоченеть, оцепенеть / erstarren (nach dem Tode) (E:Atr VVr Ba Večk); околеть, сдохнуть / krepieren, verrecken (E:Atr VVr Ba Večk M:Šad MdJurtk); [умереть] / sterben (bedauernd) (M:Pš Šad Ur). mašti͔št́ šari͔ kapańńt́ä žuńžət́ ḱiĺd́əń rakšańt́ä M:Šad Eure runden Schober werden verschwinden, eure angespannten Pferde werden krepieren.

šuńžu M [осот, чертополох / Distel] (= “šudə̑žuks” [offenbar Transl.]). šarᴣ̌u šuńᴣ̌uks (ž‑) šarᴣ̌əjaza [Möge er grau werden wie die graue šuńᴣ̌u-Pflanze]!

1šurka M:Pš [личное имя] / ein Personenname. šurkań [ḿit́äś] koź(ä) aĺä (IV423) Schurkas Mitja ist ein reicher Mann.

šurup E:Mar [ручка] / Hahn (am Fasse). — [Russ. шуру́п].

šuŕeń E:Mar, šuŕiń E:Kad, šuŕiń E:Večk [Kl] ― šuŕəń M:Alk Sel, šuŕəń ~ šuŕjä· (St. šuŕja-) M:Sučk шурин / Bruder der Frau (M:Alk: jüngerer). v́eŕe ṕese͔ šuŕine͔ze͔ E:Kl (I467) Im Oberdorf (wohnt) der Bruder seiner Frau. ad́aka, šuŕin, ḿiń salamo E:Kl (I467) Bruder meiner Frau, komm, wir wollen stehlen [gehen]! — Russ. шурин.

šušmo E:Atr Gor Is Sob, čušma· E:Ba (Nom. Pl. čušmu·t) ― šušma M:P Sel Sučk (Gen. M:P šušməń ~ šušmə̑n), čušma M:Ur (Gen. čušməń), šušma· M:MdJurtk (Nom. Pl. šušmə̑·t) [жёсткий наст] / harte, tragende Eiskruste auf dem Schnee, gefrorene Eisdecke. | lov-šušmo E:Is, lov-žušmo E:Večk, loŋ-šušmo E:Atr, lov-ču·šma (‑ᴣ̌u·šma) E:Ba (Nom. Pl. ‑ču·šmut) ― lov-šušmă M:Sučk, lov-šu·šma M:MdJurtk [сугроб] / Schneehaufen, [?] Schneewehe (E:Atr Večk Ba M:Sučk MdJurtk); [наст] / harte Schneekruste, verharschter Schnee (E:Is). | šušmo-laŋgo E:Kozl Sob, čušmu-laŋgo E:Ba ― šušmə̑-laŋgă M:P [наст / harte, tragende Eiskruste auf dem Schnee]. ĺift́aś šušmo-laŋgoń blud́i kju E:Kozl (III118) Eine auf Schneekrusten kriechende Schlange flog herbei. śeks ṕiĺǵińem ḱičḱeŕńet́, šušmo[‑]laŋga mon čijńan E:Sob (VII120) Darum sind meine Beine krumm, (weil) ich auf Schneekrusten laufe. čušmu-laŋga kasks jutä͔ E:Ba (VII412) Auf der Schneekruste läuft eine Schnarrwachtel. šušmə̑[‑]la·ŋga moĺat, t́ev́ćä vasu tuj M:P (IV736) Gehst du [im Traume] über ein (gut tragendes) Schneefeld hin, wird es dir gut gehen. | šušmo-laŋgoń oźasḱe E:Is, čušma-laŋgᴉ͐ń oźasḱe E:Ba пуночка / Schneeammer (Plectrophanes nivalis).

šušmə̑ńä· M:P (Dem. zu šušma) [жёсткий наст] / harte, tragende Eiskruste auf dem Schnee.

šušmi͔n ~ šušmᴉ͐n (Nom. Pl. šušmᴉ͐tt) E:Kažl id.

šušpan E:Mar Večk, šušpan ~ šušpa·n E:VVr ― šušpun M:Vert [накидка поверх рубашки] / Mantel über dem Hemd, Hemdgewand (= ruća; M:Vert: aus Leinwand).

šušpanǵe ~ šušpa·nǵe E:VVr (Dem. zu šušpan) [id.]. esne͔nde͔ uĺńeśt́, avakaj, ‒‒‒ ńiĺe[‑]v́et́e šušpanǵeń (II319) Darin waren, Mutter, ‒‒‒ meine vier, fünf Hemdgewänder. iĺańa·z kotti͔·ń šušpa·nǵem (II356) Leinwand [ist] mein Hemdgewand.

šušpanne͔ ~ šušpa·nne͔ E:VVr (Dem. zu šušpa·n) [id.]. iĺanas-kotti͔ń šušpanne͔m (II370) Mein Hemdgewand ist aus Leinwandtuch.

šutka E:Mar Gor [шутка] / Scherz, Posse. a ĺiśat, ĺeĺej, ‒‒‒ uj, šutkań[‑]baśńäń t́ejńeme E:Mar (1222) Nicht [mehr] wirst du, Bruder, ‒‒‒ hinaustreten, ‒‒‒ um zu scherzen und zu plaudern. v́äśe saldatne͔ si͔ń ḱiščit́[‑]mori͔t́, si͔ń ḱiščit́[‑]mori͔t́, i šutkat t́äjńit́ E:Gor (VII214) Alle Soldaten tanzen und singen, tanzen und singen und machen Spass. — [Russ. шутка].

šutkav E:Mar [шутливый, забавный] / scherzhaft, spielerisch, possierlich. mastor laŋkso ḿeźe śeᵪ šutkav. – ob́ezgani͔ś (242) Was ist das possierlichste in der Welt? – Der Affe.

šut́ams E:Mar [SŠant Jeg] [шутить] / scherzen (E:Mar). eŕźäń ńekrutḱe a ṕejd́i[‑]šut́i E:Mar (144) Ein erzjanisches Rekrutchen lacht nicht, scherzt nicht. si͔ń ḱišt́it́[‑]mori͔t́, ṕeid́it́[‑]šut́it́ E:SŠant (II98) Sie tanzen und singen, lachen und scherzen. [v́eśe saldatne͔] [ḱišči͔t́‑]mori͔t́, [ḱišči͔t́‑]mori͔t́, šut́it́[‑]pe(j)id́it́ E:Jeg (II558-9) Alle Soldaten tanzen und singen, tanzen und singen, scherzen und lachen. — Russ. [шути́ть.].

šuva·ksams E:Kad ― šuva·ksams M:P [портить, испортить / verderben, verpfuschen] (= koĺf́t́ims) (E:Kad); [работать кое-как, шутя, портя работу] / eine Arbeit wie zum Spass machen, so dass sie verdorben wird (M:P).

*šuva·kšams (: šuva·kšan, ‑aj) M:P крошать / zerschneiden, in kleine Stücke zerhacken, zerstückeln. ― [Vgl. čova].

šuva·m (~ šuwa·m, Nom. Pl. šuwa·pt) M:Sel, šuva·m M:An кадка / Fass, Zuber, worin Korn aufbewahrt wird (M:Sel); кадушка / Fässchen, Züberchen (M:An). | kšə-šuva·m M:An ?Sel дежа / Backtrog.

šuva·mńä ~ šuwa·mńä M:Sel, šuva·mńä M:Temn Sel (Dem. zu šuva·m) [ушат / Zuber]. [ṕeksna] bə̑ttə̑ šava šuwa·mńat [M:Sel] (IV494) Ihre Mägen sind wie leere Zuber. | f́t́əń žuva·mńä M:Temn, ft́əń šuva·mńä (ᴣ̌uva·mńä) M:Sel [маслобойка] / Butterfass.

1šuvftə̑ms M:Pš Čemb [? Kaus. zu šuvə̑ms] [быть противным / ekeln]. šuvftan t́ä jarʿcamat́ ezda M:Čemb Mir ekelt vor dieser Speise.

[šužä·ŕ] šužɛ·ŕ ChrM, š́užä·ŕ (Gen. ‑eń, Abl. ‑d́ä, Nom. Pl. ‑ʿt́) ~ šužä·ŕ M:P, šužä·ŕ M:Čemb Ur, šəžä·ŕ M:Sučk Prol, šuže·ŕ M:MdJurtk [соломинка] / Strohhalm (ChrM); [солома] / Stroh (M:P Čemb Sučk Prol Ur MdJurtk); [тростинка] / Rohrstengel (M:P). | snav-šužä·ŕ M:Pš, ksnav-šəžä·ŕ M:Sučk [гороховая солома] / Erbsenstengel. | roź-šužä·ŕ M [соломинка ржи] / Strohhalm des Roggens, Roggenstroh. | šužä·ŕəń kəŕd́əma· M:P [рейки на сливе] / Latten (es gibt davon zwei) auf dem Traufdache zum Festhalten des Strohs. | šužeŕ-v́ed́ [M:?MdJurtk] пиво / Bier [? Geheimw.]. ― Vgl. kojb. sə̑zə̑r Stroh.

šɯžä·ŕəń M:Patra [соломенный] / aus Stroh (gemacht), strohern. son t́iś šɯžä·ŕəń ṕiva·ńä (IV22) Er machte Bier aus Stroh.

š́užä·ŕńä M:P (Dem. zu š́užä·ŕ) [солома] / Stroh; [тростинка] / Rohrstengel.

š́užä·ŕi M:P [соломенный] / strohig (z.B. śema·ńeźä mein Kaftanrock).

*š́užä·ŕijams (: š́užä·ŕijan, ‑iäj) M:P, šɯžä·ŕijams M:Pš [становиться соломенным] / strohig werden, Stroh bekommen [z.B. an ein Kleidungsstück]. šɯžä·ŕijäś pulə̑źä M:Pš (IV421) (Da) habe ich Stroh an meinen Zopf bekommen.

šužma M:P (Gen. šužmə̑ń), šušma M:Pš (Gen. šušməń) [отходы конопли] / Abfall von Hanf (M:P); früher im Sommer wegen Zeitmangels ungerupft gebliebener Hanfhahn (paźäj), der später im Herbst bricht u. fault (wenn der Hanf (kańt́f́) gerupft worden ist, wird šušma weggeharkt) (M:Pš).

šužə̑mks M:An, šə̑žə̑mks M:Ur, šužə̑·mks M:MdJurtk [отходы конопли] / Abfall (Acheln) von Hanfhahn (paźäj), die beim Rupfen herabfallen.

švalańä M:P (Nom. Pl. švalańat), šuva·lańä M [четверг] / Donnerstag.